Naast de Leuvense groene grasvelden en het middeleeuwse kasteel, werden op Campus Arenberg nieuwe kantoren en vergaderzalen opgetrokken voor het departement wiskunde. RADAR architecten ontwierp het gebouw volgens circulaire principes. Eén van de blikvangers? De circulaire gevelstenen zonder mortel, die later weer gedemonteerd en hergebruikt kunnen worden. We onderzochten of deze manier van bouwen ook haalbaar is voor particuliere (ver)bouwers.
Grote projecten met circulaire gevels
De nieuwbouw voor het departement Wiskunde oogt sober en efficiënt, maar achter het ontwerp gaat heel wat schuil. Een belangrijk vereiste bij het ontwerp en uitvoering was om het gebouw klimaatvriendelijk en materiaalbewust op te trekken door een circulaire insteek. RADAR architecten speelde daar op in door bijvoorbeeld in te zetten op flexibiliteit.
Stijn Leemans (RADAR Architecten): “We hebben gezocht naar een grote flexibiliteit voor de kantoren. Niets ligt echt vast. De plaatsing van de ramen zorgt ervoor dat je heel eenvoudig aparte lokalen op een vloerniveau kan inrichten. We hebben verschillende plannen per verdieping gemaakt om de diverse toepassingen aan te tonen.”
Maar een doordachte materialenkeuze en demontabele opbouw was even belangrijk. Stijn: “In de materiaalkeuze opteerden we ervoor geen pleisters toe te passen. De betonnen wanden bleven zichtbaar. Het buitenschrijnwerk werd luchtdicht afgekleefd en kreeg een kader in rubberwood. Een esthetische keuze met een ecologisch karakter, omdat alles makkelijk te scheiden is. Verder zijn alle technieken in opbouw om eenvoudig bereikbaar te blijven en is de tapijtafwerking van de vloeren gescreend op de cradle-to-cradle-eigenschappen.”
Die aanpak werd doorgetrokken naar de buitengevel. Ook hier stond flexibiliteit, demonteerbaarheid en doordacht materiaalgebruik centraal. “Voor de buitengevels viel de keuze op een herbruikbaar gevelsteenconcept. In overleg met het ontwerpteam stelde de aannemer het ClickBrick Pure systeem van Wienerberger voor,” vertelt Stijn ons. “Voor KU Leuven bewees het concept met de klikbare gevelsteen zich als een budgettair interessante oplossing om te proeven van circulair bouwen. Zo kwam het licht op groen.”
Met een circulair gevelsysteem kan je gevelstenen droogstapelen
“Het ontwerpen met een circulaire gevelsteen was een nieuw gegeven voor ons, toch verliep alles vlot. We hadden de nodige informatie opgevraagd bij Wienerberger en op basis van die input de uitvoeringstekeningen opgemaakt. Een belangrijk voordeel van dit specifieke demontabel gevensteenconcept is dat wildverband mogelijk is. Daardoor konden we de voor de flexibiliteit belangrijke gevelritmiek aanhouden.”
Hoe werkt een circulair gevelsysteem?
Met een circulair gevelsysteem kan je gevelstenen droogstapelen. Met de juiste voorbereiding en aandacht, zijn deze circulaire stenen makkelijk te verwerken in alle weersomstandigheden en in vrij metselverband. De bakstenen worden niet gemetseld en hebben dus geen voeg. Toch is de uitstraling vertrouwd, omdat er een schijnvoeg is aangebracht.
Voordelen van circulaire gevelstenen
- Makkelijk te demonteren en hergebruiken. Uit een studie van de VUB blijkt dat na 30 jaar de restwaarde na demontage nog 70% bedraagt en dat 100% van het materiaal kan worden hergebruikt. Bij demontage na 50 jaar is de restwaarde nog altijd 56%.
- Het systeem heeft maar twee materialen nodig: baksteen en metaal. Elk van die componenten kan worden weggehaald met een minimum aan arbeid en zonder de stenen te beschadigen, en vervolgens opnieuw worden gebruikt.
- De gevel oogt traditioneel en vertrouwd door een schijnvoeg. Het ziet er hetzelfde uit, maar is vele malen duurzamer.
- Bevestiging van circulaire bakstenen is eenvoudig.
- De kringloop wordt gesloten (Cradle-to-Cradle), en er wordt gestreefd naar minder tot geen afval en recycling zonder kwaliteitsverlies. Bakstenen hebben een lange levensduur en zijn daardoor nog meerdere keren te hergebruiken.
Is een circulair gevelsysteem geschikt voor particulieren?
Tot nu toe zijn er enkel een aantal grote projecten uitgevoerd waar deze circulaire gevelsteen gebruikt wordt. Particuliere projecten worden meestal volgens de klassieke methode opgetrokken, die moeilijker te scheiden is, waardoor hergebruik minder evident is. Toch is het ClickBrick-systeem perfect haalbaar voor particulieren.
“Het is wel zo dat we steeds met aannemers aan de slag gaan,” vertelt Armelle Windels van Wienerberger ons. “Dit wil zeggen dat een particulier zelf het systeem niet kan aankopen en plaatsen. De reden hiervoor is dat we een opleiding en werfopstart voorzien voor aannemers omwille van de nieuwe techniek die toch ook wel wat praktijkervaring in het metsen vraagt.”
“Vooraf maken onze adviseurs altijd een stukkenlijst, dilatatieadvies en plaatsingsplan op om de aannemer te ondersteunen en op deze manier ook overschotten te vermijden. Als het gaat over grotere gebouwen zijn de voorafgaande studies dezelfde als die bij traditioneel metselwerk zoals bijvoorbeeld een stabiliteitsstudie.”
Wel is het systeem momenteel nog niet geschikt voor doe-het-zelvers of particulieren die er (zelf) mee aan de slag willen gaan. “Elke aannemer met wat ervaring in metselwerk kan er vlot mee aan de slag. Wij voorzien steeds de nodige opleidingen en ondersteuningen voor deze bedrijven. Voor particulieren bestaan deze opleidingen helaas nog niet.”
ClickBrick in de praktijk:
- Het droogstapelen van een ClickBrick gevel is eenvoudig. Je hebt er niet veel gereedschap voor nodig. De gevelbakstenen zet je vast met een rvs-clip en een rubber hamer. Daarnaast heb je een handveger in je gereedschapskist. Hiermee houd je elke laag goed schoon. Met een boor- en schroefmachine breng je de spouwankers aan. Tot slot neem je een baksteenknipper of zaagmachine mee naar de bouwplaats om bakstenen op lengte te knippen of te zagen.
- Je bevestigt de circulaire stenen met zes spouwankers per vierkante meter aan een stabiele achterconstructie, die in staat is om de windbelasting af te dragen naar de hoofddraagconstructie. De spouwankers worden net als de rvs-clips standaard bij het systeem geleverd en worden afgestemd op de spouwbreedte. Is de achterconstructie van steen, dan werk je met pluggen. Werk je met een houtskeletconstructie, dan schroeven de spouwankers rechtstreeks in het hout.
- Hoeken maak je met speciale hoek- en dagkantstenen. Je past ze toe voor zowel linker- als rechterhoeken. Op de gevelbaksteen zit aan de boven- en onderzijde een dwarszaagsnede. Deze gebruik je om de aanliggende baksteen om de hoek te verbinden.
Dit artikel is geschreven door de Ecobouwers-redactie, in samenwerking met Wienerberger. Ecobouwers heeft als doel duurzame projecten, materialen of diensten in de kijker te zetten om duurzaam (ver)bouwen te stimuleren in Vlaanderen. Wil je als professional zelf een duurzaam project, materiaal of dienst in de kijker zetten? Stuur je vraag gerust naar info [at] ecobouwers.be (info[at]ecobouwers[dot]be).