Wat is circulair bouwen? En waarom zou jij er mee beginnen? Ecobouwers geeft de complete uitleg over circulair renoveren en bouwen, zodat jij aan de slag kan gaan. Voor een ecologisch en duurzaam bouwplan én lage energiekosten.
Onze huidige economie is een wegwerpeconomie. In de bouw is dat niet anders. Dat is zonde, want grondstoffen zijn eindig. Toch importeren we ze op grote schaal en dumpen ze na gebruik als afval. Ontginning en verwerking van grondstoffen gaat bovendien vaak gepaard met lucht-, water en bodemvervuiling, of is zo energie-intensief dat hun verwerking het klimaat erg schaadt. Het bewustzijn groeit dat dit lineair systeem - van grondstof naar product tot afval een verhaal mét een einde is. Letterlijk.
Een alternatief laat gelukkig niet op zich wachten. De circulaire economie - waarvan circulair bouwen een specifieke toepassing is - weet de huidige lineaire logica om te buigen tot een gesloten systeem, waarbij verdere uitputting van grondstoffen en groeiende afvalbergen tot het verleden behoren. Centraal staat hierbij het sluiten van kringlopen. Hergroeibare grondstoffen en hergebruik spelen daarbij een belangrijke rol.
Het sluiten van kringlopen: hergebruik
Omdat de gebouwen die we optrekken niet het eeuwige leven hebben, moeten ze zo worden gebouwd dat ze over tachtig of honderd jaar weer gemakkelijk zijn te demonteren. Dit houdt in dat de verschillende onderdelen niet door middel van lijmen, kitten, cement of PUR met elkaar verbonden worden, maar door te schroeven en te klikken. Alle onderdelen zijn dan zo ontworpen dat ze hun laatste levensfase niet zullen ingaan als afval, maar herbruikbaar zijn of hoogwaardig gerecycled kunnen worden. Een materiaalpaspoort moet daarbij helpen. Door precies te weten welke materialen gebruikt worden, en hun verdere levensloop te kennen, ook na de gebruiksfase, kunnen we efficiënt slopen zonder materiaalverlies.
Even belangrijk daarbij is dat de verschillende onderdelen een lange levensduur kennen. Het bijvoorbeeld in de kringloop houden van metalen als staal en aluminium kost nog steeds erg veel energie en is de bron van allerlei vervelende emissies. Vaak wordt vergeten - als we kijken naar de hele levenscyclus van een gebouw - dat bijna de helft van het gehele energieverbruik opgesloten zit in de materialen en het bouwen zelf. In het vakjargon staat dit bekend als de “embodied energy”.
Een ander aandachtspunt is dat hergebruikte of herwerkte materialen vrij gemaakt moeten worden van gevaarlijke substanties. Helaas bevatten heel wat bouwmaterialen uit oude en huidige tijden nog steeds een aanzienlijk aandeel aan toxische stoffen zoals weekmakers, zware metalen, stabilisatoren, kleurstoffen of asbest. Willen we dat deze materialen opgenomen worden in oneindige cycli van hergebruik en recyclage, dan is een proces van detoxificatie onvermijdelijk. Ook hier kan een materialenpaspoort een handig instrument zijn.
Mede daarom wordt hergebruik binnen circulair bouwen niet gezien als de enige manier om materiaalstromen te sluiten. Door ook gebruik te maken van hergroeibare materialen en restproducten uit de land- en bosbouw, kan een andere kringloop gesloten worden: de biologische.
De tweede kringloop: hergroeibare en biobased materialen
Door te kiezen voor lokale, hergroeibare grondstoffen bouw je in principe al circulair. Aan het einde van hun levensduur worden deze materialen weer opgenomen in de natuurlijke kringlopen, bijvoorbeeld door te composteren, en wordt zo de materiaalkringloop gesloten. Gekende voorbeelden zijn stro, papier en hennep. Voordelen van deze materialen zijn dat ze doorheen hun levensloop heel wat CO2 kunnen opnemen en weten vast te houden, en dat ze lokaal geteeld kunnen worden met weinig moeite en energie. Wel moet er op gelet worden dat er ook hier geen schadelijke toevoegingen in de materialen aanwezig zijn.
Alle kringlopen worden gesloten
Maar circulair bouwen gaat verder. Niet enkel de grondstofkringlopen worden gesloten, hetzelfde geldt ook voor energie, water, voeding… Vaak is er sprake van heel wat overlappingen en terugkoppelingen zodat er zeker niets verloren gaat. Wat in één kringloop nog een reststof is, kan in een andere kringloop een grondstof zijn. In een circulaire wijk kunnen bijvoorbeeld uit de ontlasting van bewoners en hun GFT-afval (restproducten van de voedingsketen) zowel energie als voedingsstoffen worden teruggewonnen. Via warmtepompen kunnen we namelijk warmte recupereren uit de riolering, via kleine bioraffinaderijen kunnen we het GFT-afval opwaarderen tot mest, dat gebruikt kan worden voor stadslandbouw. Zo sluiten we de kringloop van schaarse voedingsstoffen als fosfaat.
Wat geldt voor grondstoffen en hulpbronnen, geldt ook voor de gebouwen zelf. Gebouwen kunnen best ook circulair worden. Door gebouwen maximaal aanpasbaar te maken, zodat ze vele functies kunnen dienen, worden ze ook minder vlug onbruikbaar of onbestemd. Ze kunnen meegroeien met de bewoners zodat levenslang wonen mogelijk wordt of ze kunnen zo flexibel zijn dat ze verschillende doeleinden kunnen dienen.
Enkele aanbevelingen op een rij
Circulair bouwen is zeker nog niet een gevestigde praktijk, maar heel wat principes vinden vandaag al ingang. Dat materiaalbewust bouwen kan, tonen heel wat Ecobouwers al jaren. Ovam, de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij, heeft de belangrijkste principes op een rij gezet in de vorm vorm van enkele aanbevelingen:
- Bij het vervaardigen van bouwmaterialen en bij het bouwen zo weinig mogelijk primaire grondstoffen gebruiken.
- Het juiste materiaal inzetten op de juiste plaats en met de juiste bouwtechnieken, zodat materiaalkringlopen optimaal gesloten kunnen worden
- Geen gevaarlijke stoffen meer gebruiken in nieuwe bouwproducten, en gevaarlijke stoffen bij sloop of ontmanteling van gebouwen en infrastructuur uit de materiaalkringloop halen.
- Nieuwe gebouwen en constructies zo ontwerpen en bouwen dat we de materialen en gebouwcomponenten er vlot uit kunnen terugwinnen.
- Gebouwen optrekken die we maximaal kunnen aanpassen, om zo een maatschappij in voortdurende evolutie beter van dienst te kunnen zijn.
Met circulair bouwen hebben we de kans om alle materialen in omloop te houden. Ofwel in een natuurlijke cyclus van verteren en heropname, ofwel in een technische cyclus van hergebruik en recyclage. Grondstoffen zijn eindig. Wat oneindig is, is arbeidskracht, hernieuwbare energie, creativiteit, wilskracht,...
- Circulariteit heeft met verschillende dingen te maken: de opbouw van je woning, de materialen, de technieken,.. Samen met VIBE vzw maakten we een handige gids 'Toekomstgericht en circulair bouwen.'
- De circulaire economie uitgelegd door Vlaanderen Circulair, het netwerk en knooppunt dat ondernemers en organisaties verbindt, uitdaagt en activeert op weg naar een circulaire economie.
- OVAM legt uit wat materiaalbewust bouwen in kringlopen betekent aan de hand van een uitgebreid document.
