Bart en Liesbeth zagen een oud pand uit 1890 te koop staan in de straat waar ze woonden. Ze gingen de uitdaging aan om het statige huis in Zurenborg om te bouwen tot een bio-ecologische gezinswoning met behoud van erfgoed. Ze kozen voor recuperatie, fossielvrije verwarming en gezonde, bio-ecologische materialen zonder compromissen.
Bekijk de technische fiche van de woning hier.
Bart is architect bij Rooilijn Architectuur. Duurzaamheid en ecologisch bewustzijn zijn een evidentie voor het bureau, en dus baseerde Bart zich ook op de principes van bio-ecologisch en circulair bouwen in zijn eigen woning. Het oude pand in Antwerpen werd gerenoveerd op basis van 3 principes: fossielvrij, bio-ecologisch en circulair. Geen makkelijke klus in een rijwoning met bouwkundig erfgoed. Toch zijn Bart en Liesbeth er glansrijk in geslaagd.
De structuur van de woning werd nagenoeg volledig behouden. Een achterbouw werd verwijderd om het contact met de tuin te vergroten.
Behoud van de structuur
“We wilden de typische indeling met leefruimte en keuken op het gelijkvloers, kamers op de eerste verdieping en een zolderverdieping zo weinig mogelijk veranderen. Doordat de ruimtes hetzelfde zijn gebleven, konden we de plafonds, vloeren, deuren en trap bijvoorbeeld al behouden. De grootste ingreep? Het openwerken van de gelijkvloers, waar de keuken eerst verstopt zat achter een muur die de ruimte veel smaller deed lijken. We verwijderden de verlaagde plafonds die in de jaren ‘70 werden geplaatst tijdens de oliecrisis. Zo kwam het prachtige plafond met sierlijke moulures tevoorschijn, die we lieten restaureren. Ook de aanbouw achteraan werd afgebroken om het contact met het stadstuintje te vergroten. Onder de woning werden de bestaande beerput en regenwaterput samengevoegd tot een groot waterreservoir van 12.500 liter om het toilet, buitenkranen en de wasmachine mee te voeden. Maar de tuin is niet het enige stukje groen: boven de zitruimte komt een intensief groendak, en op de tussenverdieping plannen we een extensief groendak te plaatsen.”
De ingewerkte screens houden zonlicht tegen. Zo is (actieve) koeling zelden nodig.
Duurzame technieken
“Hernieuwbare energie en duurzame technieken staan centraal in onze woning.We kozen voor zonnepanelen, een batterij, systeem D-ventilatie met warmteterugwinning en een douchewarmtewisselaar die de warmte van het douchewater recupereert voor het sanitair warm water. Bovendien staat er een monobloc lucht-waterwarmtepomp op het platdak die zorgt voor verwarming, sanitair warm water en de mogelijkheid tot actieve koeling. Met een monobloc warmtepomp heb je geen nood aan leidingen met schadelijke koelvloeistof, en dat was een belangrijke overweging. Toch hebben we ook gekozen voor screens aan de voorgevel: zo vermijd je dat er warmte binnendringt en hoef je ook veel minder te koelen."
Bio-ecologische materialen pronken in de woning. De vloer is bijvoorbeeld van klei, kalk, gips en marmergranulaat.
Bio-ecologische materialen
“We isoleerden het gelijkvloers met kurkplaten, de verdiepingsvloeren met kurkkorrels, het hellend dak met cellulose, de buitengevel en invulwanden met houtvezelisolatie. In de woonkamer ligt een granito vloer van argiofloor - een mengsel van klei, kalk, gips en marmergranulaten. Die is echt prachtig.
Bio-ecologische materialen zijn niet alleen mooi, ze hebben ook veel voordelen. Neem het dak: wij hebben geïsoleerd met een dik pak cellulose. Een bio-ecologisch, gerecycleerd product. Het grote voordeel daarbij is het vochtregulerend vermogen en de faseverschuiving. De faseverschuiving geeft aan hoelang het duurt voordat de warmte door de isolatie heen dringt. Voor een PIR-plaat is dat ongeveer 5 uur, voor een dikkere laag cellulose is dat al 8 tot 10 uur. In de zomer is dat heel comfortabel: de warmte begint pas binnen te dringen als het alweer afkoelt buiten.”
We wilden de typische indeling met leefruimte en keuken op het gelijkvloers, kamers op de eerste verdieping en een zolderverdieping zo weinig mogelijk veranderen."
De verlaagde plafonds werden uitgebroken, de originele moulures werden hersteld en deuren werden ontdaan van hun verf. Van de verlichtingsarmaturen tot de moulures en houten deuren: Bart en Liesbeth hergebruikten zo veel mogelijk.
Recuperatie en hergebruik
“Circulair bouwen is heel erg belangrijk voor ons: er is al zo veel materiaal beschikbaar, en er wordt zo veel op de vuilnisbelt gegooid wat nog perfect bruikbaar is. Je wil niet weten hoeveel prachtige, authentieke deuren of massieve planken vloeren er met de regelmaat van de klok in de puincontainer terechtkomen hier in Antwerpen. We recupereerden waar mogelijk materialen van ons eigen huis, en gingen in tweede instantie op zoek naar elementen op andere plaatsen die we konden hergebruiken. Maar alles begint bij selectieve sloop: niet zomaar alles weggooien, maar zorgvuldig demonteren met het oog op hergebruik. Zo zijn er badkamertoestellen, elektrische componenten, tegelwerk,... weggegeven of via 2dehands.be terug te koop aangeboden. De bakstenen hebben we gerecupereerd, gereinigd en terug verwerkt, de houten structuur van de verlaagde plafonds hebben we hergebruikt om vloeren en plafonds mee uit te vlakken, de houten parketvloeren in lariks werden uitgebroken, teruggeplaatst en opgeschuurd. Van andere werven hebben we houten balken gebruikt om het dak te verstevigen, de paletten waarop de gevelisolatie werd geleverd hebben we uiteen gehaald en hergebruikt om de vloeren te verstevigen Het overschot van tegels uit onze vorige woning werd gebruikt als tegelplint in de achtergevel.”
“Circulair bouwen is heel erg belangrijk voor ons: er is al zo veel materiaal beschikbaar, en er wordt zo veel op de vuilnisbelt gegooid wat nog perfect bruikbaar is."
“Meerdere verlichtingsarmaturen en de deurbel hebben we opnieuw verwerkt, de overige armaturen hebben we de voorbije jaren verzameld op andere werven. De tijdelijke keuken is gemaakt van groene betonplex - een overschot gerecupereerd van een andere werf. De deuren, omlijstingen en trappen zijn ook origineel, maar hebben wel een behandelingsproces achter de rug. De trap werd gezandstraald en de deuren en omlijstingen kregen een speciaal bad om de verf te verwijderen, vervolgens behandeld met een kleurloze vernis op basis van bio-ecologische grondstoffen. Nu schittert het prachtige, oude hout weer.”
Opdeelbare ruimtes
“De bovenste zolderkamer is ruim en zou perfect opgedeeld kunnen worden in twee ruimtes. Daarom hebben we aan beide zijdes verwarming voorzien en alle leidingwerk (elektriciteit, watertoevoer en -afvoer voor een lavabo) in de vloer klaargezet Op dit moment is het nog niet nodig, maar de ruimte is wel erg makkelijk aanpasbaar in de toekomst.”
Heb je een tip voor andere duurzame (ver)bouwers?
“Je moet soms gewoon durven en doen. Investeer in duurzame technieken, waag de sprong voor bio-ecologische materialen. Gas heeft geen toekomst meer, dus maak nu al de keuze voor fossielvrije verwarming. Er komt steeds meer onderzoek naar de negatieve gezondheidsimpact van petrochemische materialen en de CO2-uitstoot ervan, dus kies nu al voor gezonde, bio-ecologische materialen. Onze ruimtes voelen licht en zuiver, en dat komt - minstens gedeeltelijk - door de natuurlijke materialen die zijn gebruikt. De (eventuele) meerkost in aankoop die er is geweest, betaalt zich zo elke dag terug in puur woonplezier. Zet in op hergebruik. Materialen van decennia geleden zijn soms van veel betere kwaliteit dan wat er nu doorgaans geproduceerd wordt. Je doet er jezelf enkel een plezier mee.”
5 x circulair bouwen
- Behoud van de originele structuur
- Recuperatie van materialen van de eigen werf zoals vloeren, balken, tegels en bakstenen
- Recuperatie van materialen van andere werven zoals deuren, paletten en balken
- Bio-ecologische materialen zoals kurk, cellulose, houtvezel en kokosvezel.
- Aanpasbare ruimte op de zolderverdieping
Zij werkten mee aan dit project: Rooilijn Architectuur (Architect). Natuurlijk In Huis (cellulose), Leemniscaat (argio-floor), Ecomat (advies en aankoop bio-ecologische bouwmaterialen), Jareno (ruwbouw en afwerking), FM-Roofs (dakwerken), Roel Van Den Broeck (ruwbouw- en rioleringswerken), Patrick Van Bosch (elektriciteit), Danny Mermans (verwarming, ventilatie, sanitair warm water), ASMS (gevelrestauratie), Peter DeBoel (buitenschrijnwerk), MR-Solar (pv-panelen en batterij), Gipsdecoraties Coremans (restauratie moulures), Zandstraalwerken Catoor (zandstralen trap en logen binnendeuren).
Dit artikel kwam tot stand door steun van Vlaanderen Circulair en VLAIO.
