Andra en Filip bouwden 15 jaar geleden zelf een klimaatneutrale stroboogwoning in het hart van de Ardennen. Met stro, leem, hout en klei. Filip verzamelde die materialen zelf in de omgeving. Nu, jaren later, verhuren zij de stroboog als een inspirerend eco-educatief verblijf waar mensen bij kunnen leren over bouwen met natuurlijke materialen én kunnen genieten van het groen dat de stroboog omringt.
Andra en Filip gaven de treffende naam “L’arc en paille” aan hun woning in de Ardennen - letterlijk “boog van stro”. Andra is natuurgids in Stoumont en Filip werkt aan de UGent in het departement Toegepaste Thermodynamica. In 2005 besloten ze om hun woning te bouwen, waar ze nadien enkele jaren in woonden, maar die ze nu verhuren als eco-educatief verblijf. De stroboog omschrijven ze als een warme mantel die ademt. Maar het is meer dan dat: het is een voorbeeld van een oplossing voor de bouwsector. Het is een concept dat meer kansen verdient. Het is een alternatief dat - mits toewijding en logisch verstand - haalbaar is en goedkoop uitgevoerd kan worden. Andra en Filip zetten de hele woning recht voor 30.000 euro aan materiaalkost. Je vraagt je vast af hoe dat in hemelsnaam mogelijk is. Wij ook.
Hoe hebben jullie een ecologische woning kunnen bouwen voor €30.000?
Filip: “Er zijn drie factoren die hebben geholpen. Ten eerste raad ik mensen altijd aan: als je een huis gaat bouwen, - in plaats van naar de bouwgroothandel te gaan - bekijk het type grond en vraag je af hoe je die natuurlijke rijkdom gaat gebruiken. Ga ook een wandeling maken door de natuur of de velden in de directe omgeving en kijk wat je kan gebruiken. Er is zoveel dat je omgeving je kan bieden, maar je moet er oog voor hebben. Van klei tot stenen, van hout tot lijnolie. Ik wilde werken met natuurlijke materialen en het beton, cement en de petrochemische materialen weglaten. Ook gebrande kalk heeft een grote milieu-impact, dus dat hebben we niet gebruikt. Uiteindelijk is de hoofdstructuur een zelfdragende boogvorm met strobalen die op maat gesneden zijn volgens de kettinglijn. Aan de buiten- en binnenkant zit een laag leem, die we gekleurd hebben met zelfgemaakte verf. Als je een pot verf koopt in de winkel ben je veel geld kwijt en je smeert chemische stoffen op je muur. Wij hebben voor een paar euro het hele huis prachtig geverfd met zelfgemaakte verf van klei en bloem.”
“Ik ben onderzoeker van opleiding en had al snel in de gaten wat voor impact de traditionele bouw heeft op ons milieu. In de materialen die je gebruikt, zit zoveel energie vervat. Het kost enorm veel om zulke materialen te produceren en te verwerken. Ook al bouw je een passiefhuis met traditionele materialen: je krijgt de energie die in de materialen zit nooit meer gecompenseerd met je lage energieverbruik terwijl je er woont. Ik was geïnteresseerd in passiefbouw en de eerste passiefhuizen die eerst in Duitsland gebouwd werden, en toen stilaan naam maakten in België. Maar ik vond ook dat het anders moest kunnen: met natuurlijke materialen en veel minder impact, want bouwen en wonen neemt momenteel meer dan 40% van de Belgische energie op. Het feit dat ik ingenieur ben en me volledig heb verdiept in de wereld van strobalenbouw, leempleister en ecologisch bouwen in het algemeen, heeft ervoor gezorgd dat ik de woning heb kunnen ontwerpen en de berekeningen zelf kon doen. Ik heb een proefopstelling gemaakt en gekeken of het stabiel genoeg was. Daarna zijn we overgegaan tot een grote, échte versie: een passief strobalenhuis. Ik was dus architect en aannemer tegelijk.”
“Bovendien was ik zelfbouwer. Ik had de luxe om een jaar niet te werken. Ik kon me volledig focussen op de bouw van de stroboog. We kregen veel hulp, maar destijds was ecologische strobalenbouw nog zo onbekend dat onze kennis nog niet zo hoog lag. Iedereen wilde helpen maar niemand wist echt wat er moest gebeuren. Maar zo hebben we wel de eerste grote stroboog van de wereld gebouwd.”
Hoe heb je dan informatie kunnen krijgen over strobalenbouw?
Filip: “Ik heb heel veel gehaald uit de werken van prof. Minke (”Building with straw”en “Das neue Lehmbau-Handbuch”). In het Duits, maar wel bijzonder nuttig. Daarnaast waren er ook andere boeken, organisaties en mensen die er al mee bezig waren. Wolf Jordan was zo’n persoon die me veel bijgeleerd heeft, maar ook geïnspireerd heeft om veel zelf uit te zoeken. Ik weet nu heel veel over de materialen en technieken die ik in het huis heb gebruikt. Ik heb zelf lijnolie gemaakt, mastiek gevormd met lijnolie, kleipoeder en zaagsel, ik heb verschillende soorten klei verzameld in België en die gebruikt in het huis. Smectiet voor harde platen, kaoliniet voor zelfgemaakte verf. Het is eigenlijk heel erg eenvoudig, maar het moet een reflex zijn om eerst te kijken wat de natuur te bieden heeft in plaats van naar de winkel te gaan.”
Is jullie woning ook een beetje een statement?
“Ja, we wilden een voorbeeld zijn voor de bouwwereld, en ook voor de ecologische sector. Je hoéft niet terug te vallen op gipsplaten of beton. Je hoeft geen vervuilende materialen te kopen. Er zijn alternatieven. Bovendien willen we met deze woning het wettelijk kader aanspreken: help concepten zoals deze. Geef ecologisch bouwen de ruimte en de kans.”
Wat vinden jullie het fijnste aan het huis?
“Dat je maar heel weinig moet verwarmen. Dat is een groot comfort. Ons warm water produceren we met een warmtepompboiler en de rest van de woning wordt verwarmd met een inox vuurhaard die erg goed geïsoleerd is. Het wordt tot wel 900° C en daardoor treedt er een propere verbranding op. Van fijnstof is dus amper sprake.”
“Ik vind het huis ook heel mooi. Niets is recht, dus je kan geen kast van IKEA kopen. Dat maakt dat ik veel op maat heb gemaakt. Er is natuur, er is leven. Zelfs op het dak groeit van alles. Boven de stroboog voorzagen we een luchtspouw met daarboven een laag EPDM die we mechanisch bevestigd hebben. We hebben het volledig laten begroeien en dat komt de biodiversiteit ten goede. Er groeit zelfs cladoniamos uit de Hoge Venen op ons dak. Als klimplanten hebben we bijvoorbeeld een druif en een roos.”
Achteraan de woning is een educatieve ruimte. Waar dient die precies voor?
“Het gebouw is eigenlijk al educatief op zich, maar er is inderdaad een ruimte ingericht met de focus op educatie. Mensen kunnen hier inspiratie komen opdoen, ze kunnen de verschillende grondstoffen van dit huis bestuderen en boeken lezen over ecologisch bouwen. Bovendien wil ik bezoekers helpen die gaan (ver)bouwen. Aangezien ik zo veel zelf uitgezocht heb, wil ik graag mijn ervaringen delen. Neem bijvoorbeeld het lemen van de muren: heel duur als je het uitbesteedt, maar met een compressor ook prima zelf te doen. Als mensen in detail willen weten hoe bepaalde zelfbouwtechnieken werken, zijn ze heel erg welkom in ons eco-educatief verblijf.”
Zijn er dingen waar andere (ver)bouwers op moeten letten als ze ook aan de slag willen gaan met ecologische materialen?
“Ja, vergunningen. Bij ons liep dat op het begin goed. Een open-minded vrouw binnen de gemeente steunde ons project - toen nog een pioniersproject - volledig, ook al kwam er wat tegenstand van andere gemeenteraadsleden. “We zeggen altijd dat onze gemeente moet verduurzamen en we vinden nooit projecten om dat te doen, en nu onderneemt een inwoner iets, en dan zouden we het ook nog tegenwerken,” opperde ze. Helaas zit zij niet meer in de gemeente en is de steun verminderd. De ramen zijn bijvoorbeeld anders uitgedraaid dan in de planning, en de gemeente wil het nu niet meer goedkeuren. We moesten de bouwvergunning opnieuw indienen, we moesten absurde regelgeving volgen, en om de haverklap doet de gemeente vervelend. Het feit dat we geen Ardense steen met cement hebben gebruikt, doet hen steigeren, terwijl de ecologische impact van zo’n huizen enorm is. Het is eigenlijk dubbel moeilijk: je legt je hart en ziel in het bouwen van een ecologisch huis, en de rest van de tijd moet je dat huis zien te verdedigen. Maar buiten het juridische aspect en de vergunningen is de stroboog een succes en ik zou ik zeggen: verken je omgeving, kijk eens naar materialen op een andere manier. Maak van je woning een nuttig kunstwerk.”
Ook zin om bij te leren over ecologisch en klimaatneutraal bouwen? Boek een overnachting bij L’arc en Paille in Stoumont. Je hebt de stroboogwoning dan helemaal voor jezelf: een plek waar materialen uit de natuur en nieuwe technieken ingenieus worden gecombineerd.