Zo veel mogelijk van de bestaande woning behouden, licht binnentrekken en ecologische materialen gebruiken. Die drie principes liggen aan de basis van de rijwoning van Kjell en Charlotte. Het plaatje klopt: de authentieke elementen komen tot hun recht en er werd veel meer van het oude huis behouden dan je zou denken. Door materialen slim te gebruiken is de woning nu, zonder hoge technologie, een energiezuinige en gezonde stek.
Kjell en Charlotte besloten een rijwoning in Koekelberg te kopen. Het huis was nog in goede staat, met authentieke elementen. Maar gaandeweg kwamen er steeds meer obstakels op hun pad: houtworm, vochtlekken en instabiele binnenmuren bijvoorbeeld. De renovatie werd iets groter dan verwacht. 1,5 jaar later is de woning uit 1900 omgetoverd tot een ecologische stek met Brusselse charme.
Wat was jullie visie op het begin van de renovatie?
Kjell: “Toen we de woning kochten, was onze grootste uitdaging het licht. De woning is maar 4,3 meter breed. Met de inkom verliezen we breedte in onze eetruimte. We hadden een raam aan de voorgevel, maar dat was niet voldoende om van de hele woning een lichtrijk geheel te maken. Daarom hebben we gekozen voor binnenramen en dat door te trekken in de hele woning. We hebben ramen met figuurglas van de inkomhal naar de eetkamer, bij de badkamer en naar de keuken.“
Als je wil verbouwen zijn er drie manieren: goed, betaalbaar en snel. Maar je kan ze nooit allemaal doen.
Charlotte: “We wilden de woning vooral opfrissen. Het huis was in redelijk goede staat dus we wilden vooral ruimte maken op de benedenverdieping die de vorige bewoners gebruikten als kantoor. Wij wilden daar graag de keuken en eethoek organiseren. Ook al zagen we de verbouwing niet zo groots, de planning lag open. Kjell is architect bij Karibu Architecture en weet als geen ander hoe de planning kan veranderen. Dat zorgde voor veel flexibiliteit bij ons.”
Kjell: “Een bevriende aannemer kwam langs om zijn mening te geven voor de start van de werken. Hij zei: “Begin gewoon en kijk dan verder.” En zo geschiedde. Bij het afnemen van de pleister in de slaapkamer ontdekten we een vochtplek. Bij onze zoektocht naar de bron van waterinfiltratie bleek het dak geen tengellatten te hebben en de waterdichting was niet overal doorgetrokken. Hierdoor kon het vocht, dat onder de pannen belandde, niet goed afgevoerd worden en infiltreerde het gemakkelijk naar binnen. Toen beseften we: nu moeten we alles ineens goed doen.”
Welke ingrepen hebben jullie allemaal gedaan?
Kjell: “We wilden graag een gezond huis, zonder hoge technologie. Zo hebben we alle binnenwanden opgebouwd uit een houtskelet structuur en opgevuld met houtwolisolatie, Ook het dak kreeg 22 cm houtwol. Dat houdt de koude maar ook warmte buiten. Houtwol heeft een hoge faseverschuiving waardoor de warmte langere tijd (circa 8 uur) buiten blijft. Bij PUR-isolatie is dat maar 3 uur, bij stro is dat zelfs 13 uur. Dat staat niet op de technische fiche, maar is in mijn ogen een belangrijk aspect van het isolatiemateriaal. Omdat PUR-isolatie op de technische fiche zo’n goede isolatiewaarde heeft, hoeven mensen niet zo dik te isoleren als met een alternatieve ecologisch isolatiemateriaal. Echter zorgt de faseverschuiving van het materiaal en de geringe dikte voor een snelle warmte-infiltratie."
“In een smalle, Brusselse rijwoning met authentieke elementen is het wel niet evident om ook alle gevels te isoleren. Gelukkig zijn we omsloten door andere woningen. Dat zorgt dat onze warmte niet verdwijnt via buitenmuren. Aangezien alle ramen al goed isolerend glas hadden en ze een groot deel van de muuroppervlakte innemen, hebben we besloten om de voor- en achtergevel niet bij te isoleren.
We hebben wat bespaard door zelf te doen, maar dat was voor ons niet de belangrijkste reden. Wij deden het om ons huis te snappen. We weten waar alles steekt, hoe het werkt, hoe we het kunnen repareren. Dat is ons veel waard.
"Bovendien hebben we er voor gekozen om de indeling met kleine kamers te behouden. Kleine ruimtes zorgen ervoor dat je efficiënter kan verwarmen. Niet elke ruimte hoeft verwarmd te worden op een hoge temperatuur.”
Kjell is architect en kent er heel wat van. Charlotte, was jij al mee met het ecologische bouwverhaal?
Charlotte: “Ik ben jurist van opleiding dus ik heb niet zo veel met de bouwwereld. Toch was ik wel overtuigd van de meerwaarde van ecologische en gerecupereerde materialen. Een uitzondering was de leempleister. Ik kon me daar geen voorstelling van maken en had altijd associaties met Bokrijk. Ook de voorbeelden die Kjell me liet zien, waren niet overtuigend. Uiteindelijk heb ik hem toch vertrouwd en hebben we nu overal een strakke, lichte leempleister. Het is prachtig geworden. Je ziet zelfs bijna niet dat het leem is, maar het heeft toch een warmere “feel” en zorgt voor een fijn binnenklimaat.”
Kjell: “Leem zorgt voor een goede vochtregulering en daardoor hoeven we geen beroep te doen op complexe technieken. De leem hebben we uitgevoerd met Eco&Zo. De basisleem is van Claytec en de gekleurde afwerking is van Stuc & Staff. Tom van Eco&Zo spoot de leem en wij hielpen met het rechttrekken. Daarna moesten we er een wapeningsnet van glasvezel in duwen. Zonder wapeningsnet zou je haarscheuren zien. Zo’n netje zit in de leem geduwd, maar kan bij een eventuele toekomstige verbouwing gescheiden worden van de leem.
Welke rol speelt recuperatie in jullie woning?
“We wilden zoveel mogelijk behouden van de originele woning. Uiteraard is dat niet altijd mogelijk en zijn er elementen in te slechte staat, maar het is ons toch aardig gelukt. De ramen in de achtergevel zijn origineel, met dubbel glas en origineel beslag. De deuren hebben we gerecupereerd van een andere werf in Brussel. Met de hittebrander hebben we de verf eraf gehaald en daarna opgeschuurd. Een aantal klinken zijn nog origineel, een ander deel ben ik gaan halen bij een vrouw die een hele klinkencollectie had. Uiteindelijk blijkt dat een ontwerp te zijn van Walter Gropius! De vensterbanken zijn origineel. Ook de trap hebben we gewoon opgefrist. De chauffages zijn gerecupereerd. Net als het bad, de lavabo en de toiletten.. Die kan je laten reinigen bij Batiterre en dan zijn ze weer zo goed als nieuw. Onze oorspronkelijke loodgieter was het niet gewend om met recuperatiemateriaal te werken en installeerde liever nieuwe producten. Uiteindelijk hebben we samengewerkt met een Brusselse loodgieter die wel gewend was om met recuperatie te werken.”
We wilden zoveel mogelijk behouden van de originele woning. We hebben daarom samengewerkt met een Brusselse loodgieter die wel gewend was om met recuperatie te werken
“Het voordeel van kwalitatieve meubels en toestellen is dat ze lang meegaan en repareerbaar zijn. Momenteel zijn veel producten gemaakt om nét na de garantie kapot te gaan. Dat is interessant voor de producent, want mensen moeten dan weer nieuwe spullen kopen. Gelukkig is deze aanpak stilaan aan het veranderen: producenten moeten ook na de garantie verantwoordelijkheid opnemen voor de werking van hun producten. Dat heeft een positieve impact op milieu en maatschappij. Een inspirerend voorbeeld vind ik de verlichting op de luchthaven van Schiphol. Philips leverde lange tijd lichtarmaturen die ze ontoegankelijk maakten. Als een klein schakeltje kapot was, moest alles vervangen worden. Daarna zijn ze overgeschakeld van de verkoop van hun product naar de verkoop van lichturen. Op die manier was het in hun nadeel als er een armatuur kapot ging. De eerste stap die ze hebben gezet, was het toegankelijk maken van de behuizing zodat elke schakel apart vervangen kan worden. Deze aanpak moeten we ook toepassen in onze huizen. Onze technieken zijn toegankelijk en ik heb kijkluikjes geïntegreerd om er aan te kunnen als er iets stuk is.”
“De knopjes van de oude keuken pronken nu in de badkamer, en de oude tegels van de badkamer hebben we verwerkt in de keuken. Ook het parket is helemaal origineel: Canadees grenen. Typisch voor Brusselse huizen van 1900 tot 1930. Destijds konden de bomen nog traag groeien waardoor het hout harder en beter van kwaliteit was. Nu is het grenen hout afkomstig van snelgroeiende dennen waardoor dit minder tijd krijgt om hard te worden. De originele parket is zo waardevol dat we de moeite gedaan hebben om het helemaal op te schuren en te behouden. Sommige delen waren niet meer bruikbaar, en daar hebben we gekozen voor “patchrepair.” We hebben die delen simpelweg vervangen door hout van een nieuwe den. Die imperfecties mogen er zijn voor ons. Het duurzaamste bouwen, is zo veel mogelijk behouden. Maar alles wat we nieuw binnenbrachten moest ook weer mechanisch demonteerbaar zijn en ecologisch van aard. Geen PUR, geen gyproc. Als alternatief voor gyproc hebben we gewerkt met fermacell: dat is herbruikte kalk gemengd met papiervlokken.”
Wat was de tijdsduur en kostprijs uiteindelijk van jullie renovatie?
Charlotte: “We zijn 1,5 jaar bezig geweest. Dat had een half jaar korter kunnen zijn, als we op voorhand hadden geweten dat er zo veel bij kwam kijken. We hebben telkens keuzes gemaakt op het moment zelf. In totaal komt de kost van de verbouwing neer op ongeveer €180.000.”
Onze technieken zijn toegankelijk en ik heb kijkluikjes geïntegreerd om er aan te kunnen als er iets stuk is.
Kjell: “We hebben wat bespaard door zelf te doen, maar dat was voor ons niet de belangrijkste reden. Wij deden het om ons huis te snappen. We weten waar alles steekt, hoe het werkt, hoe we het kunnen repareren. Dat is ons veel waard. Bovendien hebben we telkens onze financiële planning herzien. We wilden de koer en de achtergevel ook graag doen, maar dat is nu uitgesteld naar later. We wilden initieel glas-in-lood maar hebben uiteindelijk gekozen voor figuurglas omdat dat goedkoper was. Het is een balans zoeken in waar je op inzet en wat je ruimte kwalitatief maakt.”
Nog een laatste tip voor verbouwers?
Charlotte: “Als je wil verbouwen zijn er drie manieren: goed, betaalbaar en snel. Maar je kan ze nooit allemaal doen. Je moet dus kiezen. Wij hebben gekozen voor goed en betaalbaar, en dan moet je er bij nemen dat niet alles supersnel gaat.”
Bouwpartners:
- Eco&Zo aannemer
- Rafal Brzeski uit Brussel: RB Eco
- Staal: atelier Fé
- Biesemans parketwerken
- Gardeno riolering
- Infobat tegels (Brussel)
- Calotechnic loodgieter
- Qualiglas (binnenglas)
- Rozetta tegels (Antwerpen)
- VDL (jageti) elektriciteit
- Schrijnwerk Jenné & Zoon
- Keuken Firmax