Om ons grondstoffenverbruik te beperken en de CO2-uitstoot te reduceren, zet de bouwsector steeds meer in op circulair bouwen. Zo wil ‘den bouw’ gesloten kringlopen creëren waarin materialen niet zomaar meer verloren gaan. Ook de klassieke Vlaamse gemetselde muur zou er wel eens heel anders kunnen uitzien.
Hoe kunnen bouwproducten duurzaam en circulair zijn?
Bouwproducten met een lange levensduur en een minimaal onderhoud liggen aan de basis van duurzaam bouwen. Een lange levenscyclus in combinatie met hergebruik maakt die producten dan duurzaam en circulair, en geschikt om verschillende cycli te doorlopen. Maar dan moet je ze wel gemakkelijk kunnen demonteren. Anders gaat een groot deel van hun potentieel verloren.
Dakbedekking kan bijvoorbeeld perfect circulair zijn. Kleipannen lenen zich bijvoorbeeld prima voor hergebruik. Met een demontabel systeem, kunnen ze dan vlot weer worden weggenomen en een nieuwe bestemming krijgen. Ze gaan lang mee en behouden al die tijd hun functionele en esthetische kwaliteiten. Gevelmetselwerk is een grotere uitdaging.
Circulair gevelmetselwerk met kalk
Bakstenen hebben een robuust karakter en een lange levensduur. Om hergebruik mogelijk te maken, kan kalkmortel gebruikt worden die je achteraf gemakkelijk weer van de stenen af haalt. Zo kunnen de keramische stenen zonder verlies worden gerecupereerd in nieuw metselwerk. De voordelen spreken voor zich, en aannemers kunnen de vertrouwde keramische producten op de gekende manier blijven verwerken.
Demontabele gevel
Een ander circulair systeem is door bakstenen te droogstapelen. Een voorbeeld van deze methode is het 'ClickBrick-systeem’ van Wienerberger. Aan dit droogstapelsysteem komt geen mortel of lijm te pas, maar worden de stenen verankerd door roestvrijstalen clips en spouwankers. De hele muur wordt zo demonteerbaar, wat de kans dat de gevelstenen ooit hergebruikt worden een pak groter maakt. De mechanische verbindingen zorgen ervoor dat de aannemer de gevelstenen achteraf probleemloos weer kan wegnemen en ergens anders inzetten, zonder dat er materiaal en grondstoffen verloren gaan.
Het systeem heeft ook enkele andere voordelen: specifieke metselvaardigheden zijn niet vereist - iedereen kan er mee aan de slag. De onderste laag (de kimlaag) moet wel nog altijd in mortel worden geplaatst, omdat je van een vlak oppervlak moet kunnen vertrekken en een betonplaat biedt die garantie niet, maar daarna is het eigenlijk kinderspel volgens Wienerberger.
Ander voordeel: de plaatsing wordt niet beïnvloed door de weersomstandigheden. Dat is een groot voordeel ten opzichte van metselwerk met mortel. Minder kans dus op weerverlet.
Maar er is ook een financieel voordeel, weliswaar op de lange termijn. Volgens Wienerberger zou uit een studie van de VUB blijken dat na dertig jaar bij demontage de stenen maar liefst 70% van hun waarde behouden omdat ze perfect ingezet kunnen worden voor een volgend bouwproject. De stenen zijn makkelijk te scheiden van de metalen ankers, waardoor beide materialen makkelijk gerecupereerd kunnen worden.
Esthetisch is er wel een verschil met een klassieke gemetselde muur: Het ClickBrick-systeem maakt gebruik van op maat gekalibreerde bakstenen met een groef, die een uiterst geringe maattolerantie hebben. Daardoor is er geen verloop zichtbaar in de gevels. Voegen zijn nauwelijks zichtbaar. Dat geeft een ander beeld, dat goed aansluit bij moderne architectuur.
De laatste optie is recyclage
Als keramisch materiaal na meerdere levens uiteindelijk niet meer herbruikbaar is, kunnen de stenen vermalen worden. Zo wordt het weer een grondstof en kan het materiaal ingezet worden voor de productie van nieuwe keramische materialen. Bij Wienerberger wordt het bakafval en het fabriekssteenpuin vandaag al hoogwaardig gerecycleerd. Ze onderzoeken ook of de recyclage kan uitbreiden naar slooppuin. Dat laatste kan dan op termijn uitgroeien tot een volledig nieuwe bron van grondstoffen.
The proof of the pudding: circulaire cases
Waar worden circulaire bouwsystemen nu eigenlijk concreet gebruikt? Bijvoorbeeld in de aanpassing en uitbreiding van het jongerenverblijfcentrum Ten Dries in Sint-Denijs (Zwevegem), naar een ontwerp van BAST architects & engineers. In dit project gebruikt men ClickBricks om demontabele gevels te creëren. Ze leggen de lat hoog wat sociale en ecologische duurzaamheid betreft, dus een circulair systeem voor de gevel kan niet ontbreken.
Ook zet regio Kortrijk in op circulaire bouwmethoden én op circulariteit in andere domeinen. Op een werf van de sociale huisvestingsmaatschappij koos ingenieur-architect Lieven de Grootte van MAKER architecten voor gerecupereerde gevelstenen en kleipannen. Omdat die materialen zo lang meegaan, kunnen ze gewoon ingezet worden als materiaal voor de nieuwe woonunits. De aannemer koos voor een traditioneel metselwerk, maar wel met kalkmortel, zodat de gevelstenen achteraf ook recupereerbaar blijven. Zo zijn de gebouwen aanpasbaar aan andere gebruikers in de toekomst en zijn er verschillende functies mogelijk.
Dit artikel is geschreven door de Ecobouwers-redactie, in samenwerking met Wienerberger. Ecobouwers heeft als doel duurzame projecten, materialen of diensten in de kijker te zetten om duurzaam (ver)bouwen te stimuleren in Vlaanderen. Wil je als professional zelf een duurzaam project, materiaal of dienst in de kijker zetten? Stuur je vraag gerust naar info [at] ecobouwers.be.
