Maar al te vaak kiezen mensen voor gevels waarbij de verschillende elementen verlijmd zijn, of onomkeerbaar aan elkaar verbonden door cementmortel. Zo kunnen de kostbare materialen niet meer hergebruikt worden. Met circulaire gevelsystemen gaat dat wel: je kan makkelijker demonteren en hergebruiken. Dat is niet enkel gemakkelijker voor jezelf, bijvoorbeeld bij onderhoud, maar ook goed voor het milieu.
Geschroefde gevelplaten én geschroefde houten beplanking van H3 Houtskeletbouw
Circulair bouwen doe je door bewust te kiezen voor duurzame materialen en te kiezen voor een bouwmethode die hergebruik mogelijk maakt en afval vermijdt. Nu en in de toekomst. Voor sommige constructies is dat uitdagender dan voor anderen. Zo is de klassieke opbouw van een schuin dak met pannen of leien al vrij makkelijk demonteerbaar. De opbouw is circulair zolang je duurzame materialen gebruikt. Voor gevels en de vloer is de uitdaging groter omdat er nog vaak verlijmd of gemetseld wordt.
Bij H3 Houtskeletbouw focust zaakvoerder Jan Hermans zich al 20 jaar op bio-ecologische en circulaire bouwmaterialen, waaronder ook circulaire gevelsystemen. Jan werpt een blik op de belangrijkste principes en legt uit welke opties er zijn.
Jan: “Steeds meer mensen kiezen voor circulaire ontwerpen. Als je vandaag een woning bouwt, dan bouw je voor de toekomst. Over 20 of 30 jaar moet je woning nog steeds comfortabel en onderhoudsvriendelijk zijn. Maar we denken ook aan de generaties na ons. Een woning zonder circulaire materialen en verbindingen die binnen twee generaties afgebroken moet worden, is gewoon één gigantische afvalberg. Als we meer inzetten op circulaire ontwerpen, verbindingen en materialen, dan beperken we onze impact op toekomstige generaties.”
Een woning zonder circulaire materialen en verbindingen die binnen twee generaties afgebroken moet worden, is gewoon één gigantische afvalberg
Hoe werkt zo’n circulair gevelsysteem in de praktijk? Welke materialen kan je gebruiken? En wat zijn de voor- en nadelen? Jan geeft de belangrijkste aandachtspunten.
Keramische pannen kunnen ook dienen als demonteerbare gevelbekleding
Tip 1: lagen scheiden
Niet alle lagen in een woning hebben even snel onderhoud of vervanging nodig. Toch worden onderdelen met een lange (technische) levensduur in de traditionele bouw nog vaak permanent verbonden aan onderdelen die veel korter meegaan. Beter is om ze fysiek van elkaar te scheiden.
Buitengevels hebben bijvoorbeeld een kortere levensduur als je gaat vergelijken met de totale levensduur van een gebouw, of met de naburige delen zoals de constructie. Terwijl de inwendige constructie makkelijk 100 jaar of meer meegaat, wordt er voor de gevel uitgegaan van een iets kortere levensduur afhankelijk van het gekozen gevelmateriaal. De gevel zal dus wat sneller veranderd of vervangen moeten worden dan andere elementen. Daarom is een circulaire uitvoering van belang om het onderhoud, de demontage en terugwinning van materialen te vergemakkelijken. Bovendien zijn er nog 3 zaken belangrijk: dat de materialen ook bestand zijn tegen één of meerdere montages en demontages, dat ze een lange levensduur hebben, en dat ze bij voorkeur ook een lage milieu- en gezondheidsimpact hebben.
Tip 2: bouw demontabel
Door verbindingen omkeerbaar te maken in je woning, kunnen de componenten later hergebruikt worden. Met mechanische en droge verbindingen zoals schroeven, bouten en kliksystemen, zorg je ervoor dat de elementen niet onomkeerbaar met elkaar verbonden worden zoals wel met lijm en mortel het geval is. Hergebruik is makkelijk, goedkoop en het is goed voor het milieu! Door nu al demontabel te denken, maak je het jezelf later makkelijk.
Jan: “Door te werken met geschroefde plaatmaterialen, demonteerbare steenstrips, leien of demonteerbare keramische pannen, kunnen we deze perfect hergebruiken als een woning aangepast, vernieuwd of hersteld wordt. Deze materialen zijn zelf één-op-één recupereerbaar, maar het maakt het ook makkelijker om de isolatiematerialen te hergebruiken omdat er niets aan elkaar verlijmd is. Het is zelfs mogelijk om EPDM-dakbedekking voor platte daken circulair te maken. Bovendien: deze systemen zijn ondertussen veelvuldig getest en goedgekeurd. Omdat ze steeds meer toegankelijk zijn en ook een competitieve prijs hebben, stijgt de interesse.”
Tip 3: Materialen zijn net zo belangrijk
Jan: “Bio-ecologische materialen en demontabele systemen hangen nauw samen, omdat ze hetzelfde doel dienen: hergebruik mogelijk maken en milieu-impact verlagen. Wij gebruiken bijna uitsluitend materialen op natuurlijke basis omdat dat zuivere materialen zijn met nauwelijks toeslagstoffen. Deze zijn makkelijk te hergebruiken, maar ze zijn ook makkelijker te integreren in een (her)productieproces. Grasmatten kunnen bijvoorbeeld perfect gescheiden worden en terug verwerkt worden tot ‘nieuwe grasmatten.’ Moesten deze materialen ooit op de afvalberg belanden, dan zijn ze ook veel minder schadelijk dan petrochemische materialen. Ze zouden als het ware composteren.”
Geschroefde gevelplaten
“In de houtskeletbouw gebruiken we uiteraard hout als dragende constructie. Dat is een bewuste keuze. In snelbouwstenen en beton zit een gigantische hoeveelheid energie vervat, en de klimaatimpact is dan ook groot. Liever materialen die CO2 opslaan tijdens hun levensduur en het daarna vasthouden. Qua isolatiematerialen werken we met papiervlokken in de buitenmuren en daken, in de tussenvloeren en binnenmuren gebruiken we grasisolatiematten. Dit zijn matten samengesteld uit gras en jutte. Vroeger werkten we met glaswol in plaats van gras, maar grasmatten hebben intussen echt hun voordeel bewezen. De prijs is ook erg interessant. De keuzes voor een bio-ecologische vloerisolatie zijn voorlopig beperkt. Kurkplaten zijn een optie die we wel al eens geplaatst hebben maar zijn niet de goedkoopste optie. Er zijn wel circulaire oplossingen die we nu regelmatig toepassen.
Voordelen en aandachtspunten van een circulaire opbouw in de praktijk
Jan: “Het grootste voordeel van circulair bouwen, ligt in het gebruiksgemak. Je kan heel gemakkelijk elementen monteren en demonteren, en je zet jezelf niet vast in de toekomst. Als je nog wil uitbreiden of renoveren, kan je nog alle kanten op. Je kan de gerecupereerde materialen zo op een andere plek gebruiken. Als je alles met elkaar verlijmt, dan kost het je veel meer werk.”
“Het nadeel is dat nog veel ontwerpen getekend worden waarbij alles verlijmd is of waarbij de elementen nadien heel moeilijk te scheiden zijn. Architecten zijn soms nog niet mee met het circulaire verhaal, maar ook de opdrachtgevers niet. De argumenten om te verlijmen zijn vaak esthetisch - want mensen willen de schroeven niet zien - en omdat het traditioneel altijd zo gedaan wordt. Maar niet elke traditie moet behouden worden, en de schroeven zijn tegenwoordig amper zichtbaar. We proberen altijd de architect en klant te overtuigen van de voordelen van circulaire systemen, en vaak gaan zij daar dan in mee. Gemetselde gevelstenen worden dan vervangen door demonteerbare steenstrips, verlijmde platen worden geschroefde platen, en genagelde houten planken kunnen bevestigd worden met een kliksysteem.”
Het grootste voordeel van circulair bouwen, ligt in het gebruiksgemak. Je kan heel gemakkelijk elementen monteren en demonteren, en je zet jezelf niet vast in de toekomst
“Een ander aandachtspunt is de milieubalans. Een circulaire gevel vraagt vaak extra verbindingsstukken, en door het grotere aantal robuuste materialen is de milieubalans van een circulaire gevel soms groter in de eerste levenscyclus dan die van een traditionele gevel. Maar dat moeten we relativeren: circulaire gevels en hun onderdelen zijn gemaakt om te hergebruiken. We gaan ervan uit dat er meerdere levenscycli komen, en dan ligt de milieu-impact wel een stuk lager.”
Een tip voor mensen die ermee aan de slag willen gaan
Jan: “Bij de opstart van ons bedrijf 20 jaar geleden bouwden we bio-ecologische woningen die quasi energieneutraal waren. Men verklaarde ons voor gek. Maar vandaag zijn die eerste klanten ons dankbaar, want het zijn net die woningen die nu het meeste comfort bieden en financieel de meeste waarde hebben. Het is nu ook zo met circulaire gebouwen. Beslis nu om circulair en demonteerbaar te werken. Kies een juiste bouwpartner die mee is met het verhaal, en die ook achter circulariteit staat. Maak jezelf klaar voor de toekomst, en hou zo alle opties nog open.”
Dit artikel is geschreven door de Ecobouwers-redactie, in samenwerking met H3 Houtskeletbouw. Ecobouwers heeft als doel duurzame projecten, materialen of diensten in de kijker te zetten om duurzaam (ver)bouwen te stimuleren in Vlaanderen. Wil je als professional zelf een duurzaam project, materiaal of dienst in de kijker zetten? Stuur je vraag gerust naar info [at] ecobouwers.be (info[at]ecobouwers[dot]be).