Architect Mattias D’Hooghe renoveerde zijn uitgeleefde duplex in Schaarbeek tot lage-energiegezinswoning. Niet evident, omdat het appartementsblok een mede-eigendom is.
Feit: Mattias D’Hooghe heeft geen rijbewijs. Een logische keuze voor een architect die met ecologie begaan is. Maar ook praktisch. Mattias raakt overal in Brussel met de fiets of het openbaar vervoer zonder in de file te staan. “Er zijn Villo-fietspunten in de buurt. Tram en metro stoppen hier vlakbij. Mijn vrouw Anna heeft ook geen wagen. Als het nodig is, huurt ze een deelwagen.” Logisch dat Mattias en zijn vrouw dus op een goed bereikbare plaats wilden wonen. Alleen: hoe en waar vind je iets betaalbaars met potentieel?
In Brussel woont 75 procent van de mensen in een appartement Veel van die appartementen zijn meer dan dertig jaar oud. De uitdaging bestaat erin om die woningen ook energiezuinig te renoveren. Ons project bewijst dat het kan.
Voorbeeldgebouw
In Schaarbeek stootte Mattias op een appartement met zolder. Duplex was een groot woord. Ondanks de baksteengevel uit 1932 zag de dubbele verdieping er niet echt sexy uit. “Het appartement was allesbehalve energiezuinig. De zolder was zelfs nooit geïsoleerd geraakt”, lacht hij. “Als architect zie ik mogelijkheden in beperkingen. Al waren er hier wel enkele serieuze hindernissen. Het budget vooreerst. Gelukkig konden we rekenen op premies voor lage-energierenovatie. Aan de gevel prijkt intussen het embleem van ‘Voorbeeldgebouw’, de Brusselse steunmaatregel voor projecten die architecturaal kwalitatief en duurzaam zijn, maar ook betaalbaar én toepasbaar op andere sites. Alle nieuwbouw moet nu verplicht energiezuinig zijn. Maar niet iedereen kan zich een nieuwbouw passiefwoning veroorloven. Zeker niet in de stad, waar 75 procent van de mensen in een appartement woont. Veel van die appartementen zijn meer dan dertig jaar oud. De uitdaging bestaat erin om die woningen ook energiezuinig te renoveren. Ons project bewijst dat het kan.”
Dak van mijn hart
Het is elf uur en we drinken koffie in de zon op D’Hooghes dakterras. Naar Brusselse normen is de ecologische daktuin best groot. In geïntegreerde plantenbakken groeien tuinkruiden. Het regenwaterrecuperatievat van 400 liter is subtiel geïntegreerd, net als de compost- en wormenbak. “Het terras is uitgevoerd in robinia, de duurzaamste Europese houtsoort. Even performant als de exotische tegenhangers, maar er hoeven geen tropische bomen voor te sneuvelen”, zegt Mattias. Zijn pas bevallen vrouw Anna komt erbij zitten. “Plaats genoeg voor ons gezin in deze duplex”, zegt ze. “De leefruimte en de keuken liggen onder het dak, op de vroegere zolder dus. De verdieping eronder herbergt de slaapkamer, de kinderkamer en de badkamers. In de leefruimte installeerden we driedubbel glas. Beneden vervingen we de ramen niet. Daar dateerde het glas van 1996. We vonden het ecologisch en budgettair onverantwoord om die vensters nu al uit te breken. Dat het ’s winters wat koeler is in de kamer, is niet eens zo erg. En trouwens, de muren hebben we aan de binnenkant extra geïsoleerd. Aan de buitenkant was dat onmogelijk, want het appartementsblok is een mede-eigendom.”
Met verschillende eigenaars in één appartementsblok wonen: ecologisch is dat niet slecht. Boven- en onderverdiepingen isoleren elkaar. Hoogbouw is duurzamer dan villabouw: je verspilt minder grondoppervlak en veel diensten zijn gedeeld.
Mede-eigendom isoleren
Met verschillende eigenaars in één appartementsblok wonen: ecologisch is het niet per se slecht. Boven- en onderverdiepingen isoleren elkaar. Hoogbouw is duurzamer dan villabouw: je verspilt minder grondoppervlak en veel diensten zijn gedeeld. “Dat is allemaal positief. Maar krijg zo’n appartement maar eens naar een lage-energiestandaard. Een energiewaarde lager dan 30 kWh/m2 is echt niet simpel. Zeker als je weet dat een gemiddelde Brusselse woning tussen de 150 en 450 haalt. Hier was de luchtdichtheid bijvoorbeeld een lastig punt. Zeker omdat je niet het hele gebouw kan aanpakken. Omdat we op dat vlak onze doelstellingen niet haalden, installeerden we ter compensatie zonnepanelen op het dak.” Dat is gericht naar het zuidoosten, dus in theorie niet ideaal om energie op te vangen. Maar acht panelen met Power Optimizers bleken toch voldoende om de duplex energieneutraal te maken. “We zijn sowieso geen grootverbruikers. Qua aardgas zitten we op één vijfde van het verbruik van een doorsnee appartement, qua elektriciteit op één derde en qua water aan vijftig kubieke meter per jaar. Heel redelijk dus.” Het dak zelf bleek – achteraf beschouwd – de grootste uitdaging. Dat was dringend aan vernieuwing toe. En het moest voldoende geïsoleerd worden. “Op papier is het dak mede-eigendom. Maar de medebewoners van het pand wilden er geen geld in stoppen. Dus moesten we het zelf financieren. Vandaar die premies”, vertelt de architect. “Rotswol tussen de dakspanten bleek niet voldoende om onze ecologische doelstellingen te halen. Tussen de kepers isoleerden we met acht centimeter zachte houtvezelmatten. En bovenop het dak plaatsten we onderdakplaten in houtvezel van zestien centimeter dik. Omdat die best zwaar zijn, moesten we de dakconstructie extra verstevigen.”
Hoek af
Het resultaat mag er zijn: de zolderverdieping is een volwaardige leefruimte geworden, bereikbaar langs de originele trap. “Het grootste deel van de tijd brengen we in de keuken door”, lacht Mattias. “Zeker nu we een gezinnetje hebben.” De houten zoldervloer in FSC-eik zorgt voor sfeer. Licht valt royaal binnen langs vier grote dakramen en langs de glazen deur naar het dakterras. “De vloerpas van de zolder lag laag genoeg. We kunnen dus de volledige ruimte benutten zonder ons hoofd te stoten. En zonder veel plaats te verliezen onder de schuine kant”, aldus de architect. Vooraan in de ruimte is een gezellige tv-hoek gemaakt. Alleen: een televisie is er niet te bespeuren. Wie goed kijkt, ziet net onder het plafond een subtiele doos in multiplex hangen. “Daar zit onze projector verstopt”, zegt Mattias. “We noemen hem de submarine.” In datzelfde multiplex is de volledige keuken afgetimmerd. Een typisch architectendetail: de kasten hebben geen handvaten. Aan de deurranden zijn overal driehoekjes uitgespaard, die dienen als greep. Alsof Mattias wou zeggen: dit is ecologische architectuur met een hoek af…
Tekst: Thijs Demeulemeester
Beeld: Sven Everaert
Info: moka-architectuur.eu
Advies en begeleiding
Advies nodig om zelf duurzaam te (ver)bouwen? Ga dan zeker langs bij bij jouw provinciale steunpunt voor duurzaam bouwen. Zij bieden onafhankelijk, professioneel advies - gratis, of aan een klein prijsje - bij alle aspecten van je verbouwing of bouwproject.
Download zeker ook de BENOvatiebrochure van het Vlaams Energieagentschap, die je stap voor stap door je renovatietraject loodst.
