Je dak maakt een groot onderdeel uit van de totale gebouwschil van je woning. Niet meer dan logisch dat je ook daar duurzame keuzes wil maken. Maar welke opties heb je bij een plat dak? De traditionele dakbedekkingen uit bitumen of synthetische materialen? Of zijn er alternatieven die minder belastend zijn voor het milieu, of zelfs circulair zijn? Wij geven een overzicht.
Circulair bouwen wordt belangrijker. Zowel particuliere (ver)bouwers als bouwfirma’s besteden steeds meer aandacht aan het sluiten van kringlopen om zo minder nieuwe materialen te gebruiken. Europa heeft als doelstelling om een volledig circulaire economie te hebben tegen 2050. En de bouwsector, die moet ook mee.
Daar waar de voorbije jaren vooral proefprojecten opgestart werden, zien we nu dat heel wat oplossingen klaar zijn om de markt te veroveren. Bouwoplossingen en materialen worden herbruikbaar, zijn volledig recycleerbaar of kunnen opgenomen worden in de natuur. Verlijmen wordt in de toekomst verleden tijd, en kliksystemen en toegankelijke technieken winnen aan terrein. Denk daarbij aan demonteerbare muren en balken, herbruikbare dakpannen en metselwerk zonder mortel.
Maar wie z’n plat dak duurzaam, circulair of ecologisch wil bedekken, staat voor een grotere uitdaging. Een hellend dak is perfect demonteerbaar te bouwen met circulaire en klimaatrobuuste materialen, zoals keramische dakpannen. Maar hoe zit het met een plat dak? Na een overzicht van traditionele dakbedekkingen, bekijken we nieuwe alternatieven zoals bijvoorbeeld de circulaire dakbedekking van Wienerberger.
Bitumen dakbedekking wordt ingebrand: dit maakt hergebruik onmogelijk.
Traditionele dakbedekkingen: vaak niet zo duurzaam
Twee vormen van dakbedekking worden vaak gebruikt in België: bitumineuze afdichtingen en synthetische afdichtingen. Die soorten dakbedekking gaan wel lang mee, maar erg duurzaam zijn ze daarom niet. Veel hangt ook af van het type bevestiging. Hier een kort overzicht:
Traditionele roofing (bitumen)
In België vind je nog vaak traditionele roofing op platte daken. Dit zijn bitumen dakbanen, die gemaakt worden uit aardolie. Meestal wordt dit goedje nog gewapend met polyester, waardoor de dakbedekking steviger wordt. Bitumen heeft een levensduur van ongeveer 25 jaar en kan daarna in theorie gebruikt worden bij de productie van nieuwe bitumineuze dakbedekkingen. Maar omdat bitumen vaak wordt ingebrand of vastgelijmd, is hergebruik quasi onmogelijk. Het wordt daarom met andere bouwmaterialen afgevoerd en belandt dus vaak in de verbrandingsoven, waardoor we eigenlijk een fossiele grondstof aan het verbranden zijn. Ook is recyclage nog beperkt door technologische barrières. Momenteel is het gebruikte bitumen in de bouwsector dus nog grotendeels primair bitumen dat rechtstreeks van de raffinaderijen afkomstig is. Er zijn uitzonderingen, maar daarover later meer!
PVC
PVC is één van de meest gebruikte vormen van dakbedekking op platte daken. Je kan PVC-rollen vastlijmen, bevestigen met hete lucht, (gedeeltelijk) mechanisch bevestigen of los plaatsen met ballast. PVC heeft ook een speciale wapening als je die plaatst onder bijvoorbeeld een groendak. Met glasvlieswapening blijft de bedekking op z’n plaats liggen, en is het bestand tegen de wortels van de beplanting. De levensduur van PVC ligt tussen de 20 en 25 jaar. Daarna kan het, mits gescheiden van het andere bouwmateriaal (en daar ligt natuurlijk de grote uitdaging) gerecycleerd worden.
EPDM
EPDM is een synthetisch rubber om platte daken mee te bedekken en erg populair bij duurzame bouwers. Deze soort dakbedekking wordt vaak op maat gemaakt, en kan dus in één keer op het dak gelegd worden. Bevestigen gebeurt meestal mechanisch, onder een ballastlaag, of met lijm. Bevestigen met hete lucht is ook mogelijk, maar dan gaat het om speciale EPDM-folies die aan de randen voorzien zijn van strips uit een plastomeer. EPDM is een inert materiaal. Dat betekent dat UV-straling en weersomstandigheden geen invloed hebben op de eigenschappen van EPDM. Daardoor gaat EPDM behoorlijk lang mee: 40 jaar en langer is geen uitzondering. Het zwakke punt van EPDM zit ‘m echter in de naadverbindingen. Die durven het vlugger te begeven. Na z’n levensduur kan EPDM gerecycleerd worden, maar ook hier is het van groot belang dat de EPDM zuiver is en niet samen met ander sloopafval wordt afgevoerd. Een doordachte montage is dus belangrijk.
Bij verlijming wordt gebruikgemaakt van een watergedragen lijm.
Nieuwe initiatieven voor duurzamere dakbedekking
Ruimte voor verbetering bij dakbedekking is er dus zeker. Maar de sector heeft niet stilgezeten. De afgelopen jaren is er veel onderzoek gebeurd naar circulariteit bij bedekking van platte daken, en daar zijn een aantal innovatieve producten uit gekomen. Een paar voorbeelden:
1. Upcycling in de praktijk: circulaire dakbedekking
Het gebeurt nog niet vaak dat dakbedekking een gerecycleerd product is. Vaak is het nog ‘primair’ of nieuw materiaal. Maar daar komt nu verandering in. Zo ontwikkelde Wienerberger een witte dakbedekking met de naam Leadax Roov die wordt gemaakt uit gerecycleerde PVB-folies uit de glasindustrie. Dit zijn folies die gebruikt worden om gelaagd glas te maken en nadien toekomstloos op de afvalberg verdwijnen. Van die afvalstroom is jaarlijks 1,5 miljard kilo beschikbaar in Europa. Door dit restmateriaal te gebruiken in combinatie met een laag energieverbruik tijdens de productie blijft de milieu-impact van dit type platdakbedekking erg laag. Na de levensduur is het materiaal verwerkbaar tot een nieuwe platdakbedekking. Een pluspunt is dat recyclage mogelijk is, ongeacht de bevestigingsmethode. De dakbedekking kan mechanisch geplaatst worden, losliggend met ballast, maar nieuw is ook dat het dak verlijmd kan worden met lijm op waterbasis. Die kan weer verwijderd worden met stoom, en zo hou je geen resten over die het recyclageproces moeilijk maken. Volgens NIBE is deze soort dakbedekking twee keer zo duurzaam als andere mechanisch bevestigde dakbedekkingen voor platte daken.
De meest voorkomende toepassingen van een plat dak gaan ook prima met de circulaire dakbedekking. Een gewoon plat dak, een PV-installatie, een terras of groendak: het is allemaal mogelijk.
Hoe weet je of je dakbedekking duurzaam is?
Een goede manier om de duurzaamheid van een materiaal aan te tonen, is door de schaduwkost in kaart te brengen. Schaduwkosten zijn een indicatie van de maatschappelijke kosten voor het bestrijden van de effecten van het materiaalgebruik. Denk aan uitputting van grondstoffen en CO2-uitstoot in het productieproces van de materialen. Hoe lager de schaduwkosten, hoe duurzamer een product. NIBE heeft de milieu-impact berekend van zo'n 1.000 bouwproducten. De resultaten zijn overzichtelijk gepubliceerd in de NIBE Milieuclassificaties.
Voor de traditionele dakbedekking variëren de schaduwkosten: €1,23 voor EPDM, €2,22 voor PVC en TPO en €4,92 voor Bitumen. De schaduwkosten van de nieuwe circulaire dakbedekking van Wienerberger liggen een stuk lager: uit de screening door NIBE liggen de schaduwkosten maar in de range van €0,77. De milieu-impact blijft laag door het lichte gewicht per vierkante meter, het gerecycleerde PVB als grondstof, geen gebruik van fossiele brandstoffen en het lage energieverbruik in de productie. Daarnaast speelt ook de kleur een rol: wit reflecteert de zonnestralen en zorgt voor een vermindering van het hitte-eilandeffect.
2. Mechanisch demonteerbaar dak
Tectum ontwikkelde een daksysteem dat helemaal gedemonteerd en hergebruikt kan worden. Het dakmembraan met een lange levensduur (EPDM) wordt mechanisch verankerd, en daardoor kan het later aan een tweede leven beginnen samen met de montage-onderdelen die ook herbruikbaar zijn. Zo kan de kringloop van kostbare en schaarse (fossiele) grondstoffen gesloten worden en heb je een kwalitatief “tweedehands dak.
3. Drie keer innovatief
Een dak dat CO₂ absorbeert, een volledig plantaardige dakbaan of dakbedekking die bestaat uit gerecycleerde materialen: de Belgische onderneming Derbigum investeert fors in duurzame dakoplossingen. Enerzijds zetten ze in op recyclage van bitumen: omdat bitumen een product is op basis van aardolie met en hoge schaduwkost, is het belangrijk dat er zorgvuldig omgaan wordt met de plaatsing en demontage, om die steeds schaarser wordende stoffen in de kringloop te houden. Daarnaast ontwikkelden ze een dakbaan met een laag olivijn-granulaat dat CO₂ uit de atmosfeer absorbeert, en zetten ze volop in op witte dakbedekking - net als Wienerberger - die zo’n 80% van de zonnestralen reflecteren. Zo gaat er minder energie naar de koeling van gebouwen.