Een renovatie met circulaire bouwmaterialen: lokaal en CO2-neutraal geproduceerd. Zo was de renovatie van Hanne in hartje Brussel. Zij hield haar ecologische voetafdruk zo klein mogelijk, en maakte gebruik van duurzame en hergebruikte materialen. Haar gerenoveerde woning in de Karperstraat is een toonbeeld van circulair bouwen. Ecobouwers ging met haar in gesprek.
Bron: Tim Van de Velde
Hanne, kan je jezelf kort even voorstellen?
“Ik studeerde interieurarchitectuur, en daarna nog architectuur aan Sint-Lucas te Brussel. Ik studeerde af in 2012 en in 2017 startte ik mijn eigen bureau Hé! waar we hoofdzakelijk bezig zijn met particuliere renovaties. Naast mijn eigen praktijk geef ik ook les aan eerstejaarsstudenten ingenieur-architectuur op de KULeuven.”
Waarom dit bijzondere project in de Karperstraat? Waar is de ambitie ontstaan om duurzaam aan de slag te gaan?
“Het duurzaam bouwen is als een soort evidentie. Ik koop ook liever biologisch eten van een lokale handelaar of een ademend katoenen, wollen of linnen kledingstuk van een Belgische ontwerper dan eentje uit polyester van China. Voor mij is dit in de bouw net hetzelfde. Het geeft je meer voldoening.”
Hergebruikte materialen hebben gewoon een emotionele meerwaarde die je niet hebt met nieuwe materialen.
“In ons bouwproject heb ik daarom veel tweedehands spullen gebruikt en een maximum aan elementen gerecupereerd die reeds in het pand aanwezig waren. Zo hebben we bijvoorbeeld alle oude gietijzeren radiatoren uit het huis van mijn grootouders gerecupereerd, dat gelijktijdig met onze verbouwing werd verkocht. Als ik nu zit op die radiatoren om mij op te warmen, denk ik altijd aan mijn opa, die daar ook altijd zat. Er is gewoon een emotionele meerwaarde die je niet hebt met nieuwe materialen.”
Circulaire pleister van BC Materials in de slaapkamer. Bron: Jasper Van der Linden
“Maar daar mocht het niet stoppen. Voor dit project zagen we het als een uitdaging om back to basic materialen met een lage milieu-impact zoals stro, leem en hout - normaal gelinkt aan een plattelandsomgeving - toe te passen in de stad. Om aan te tonen dat deze materialen ook perfect in een stedelijke context zijn te gebruiken.”
Wat vind jij de meest bijzondere aspecten aan dit project?
“De begrippen van subtiliteit, simpelheid, repetitie en flexibiliteit waren belangrijk voor ons in dit project. De structuur is onmiddellijk leesbaar, het aantal materialen zijn tot een minimum beperkt. Ook details en bepaalde principes worden steeds subtiel herhaald.”
“Er werden simpele materialen gebruikt zoals hout, stro en leem. Dit zijn natuurlijke bouwmaterialen met vochtregulerende eigenschappen, en dat brengt een eenvoudige detaillering met zich mee, Allemaal zéér lowtech. Er zit in dit project bijvoorbeeld geen enkel vocht- of dampscherm in de muren.”
“Het gaf ons ook de kans om te kiezen voor materialen die in Brussel zelf werden geproduceerd. Strobalen van een boer uit de omgeving werden gebruikt als isolatiemateriaal en zuivere grond uit werven uit de buurt werd omgevormd tot leempleisters en stampleem voor de woning. Zo bleef ook de logistiek dicht bij de grondstoffen en werd het transport beperkt. Snel, lokaal en duurzaam dus.”
“Het isolatiemateriaal kwam van een boer uit de omgeving, en het pleisterwerk is afkomstig van grond uit werven in de buurt.”
“We konden daarbij rekenen op de steun van BC materials. BC Materials is een jonge coöperatie die grondverzet - uitgegraven grond bij werven - omzet in circulaire bouwmaterialen zoals leempleisters, leemstenen en stampleem. Zelfs ter plaatse. De ecologische voetafdruk blijft zo erg laag omdat de materialen CO2-neutraal en ter plaatse worden geproduceerd. Bouwen is doorgaans één van de meest vervuilende menselijke activiteiten, verantwoordelijk voor 40% van de CO2-uitstoot en 30% van de afvalberg, terwijl het slechts 4% aan economische activiteit brengt. Wij kozen dus voor een veel milieuvriendelijker alternatief.”
Bouwen met lokale strobalen
Naast het materiaalgebruik, is de architectuur ook erg belangrijk en innovatief.
“Het is een architectuur die makkelijk te begrijpen is voor iedereen. Daarom is het gebouw in de toekomst ook eenvoudig aanpasbaar en zijn problemen makkelijk detecteerbaar. De woning is daarom erg onderhoudsvriendelijk.”
Circulair bouwen in hartje Brussel. Heeft dat veel voordelen?
“Absoluut. Het project biedt een antwoord op een hedendaags probleem: hoe kunnen we de stad verdichten en extra woongelegenheid creëren voor de groeiende bevolking met het behoud van zoveel mogelijk groen? De stad zit vol gaten, dus veel logischer om deze slim te gebruiken dan de typische Belgische koterijen. We hebben ook wel een beetje geluk gehad. Aangezien de dakrand van het bestaande huis veel lager kwam dan dat van de buren, hadden we de mogelijkheid om een extra dakverdieping te creëren en dus hebben we meer bruikbare vloeroppervlakte. Hiervoor hebben we samenwerkt met Sidati, die de houtstructuur plaatsten en de balken zichtbaar lieten. ”
“Ook de toepassing van houtskeletbouw heeft vele voordelen in de stad. Zo is de bouwtijd erg beperkt door middel van de prefabricatie. Door de lichte structuur komen er ook geen overbodige lasten op het bestaand gebouw. Een voordeel aan de strobalen: die zijn makkelijk zelf te plaatsen.”
Hoe kunnen we extra woongelegenheid creëren met het behoud van zoveel mogelijk groen?
Ben je tevreden over het resultaat?
"Ja, ik hou van de imperfecties en het brute karakter. We kozen bijvoorbeeld voor tweede keus houten balken met veel foutjes, de oneffenheden en kleurnuances van de leempleisters, zelfs de krabben van onze speelse kat op onze houten vloer weten we uiteindelijk te appreciëren!”
“Het huis geeft een heel open gevoel. In de typische herenhuizen woon je vaak heel verticaal en de verschillende verdiepen worden van elkaar gescheiden door de trappenhal. Ik heb graag het gevoel van andere mensen om me heen. Dus ik ben heel blij met de open structuur. Onze leefruimte is wel verdeeld over twee verdiepen maar door de vide en het terras staan keuken en living steeds in connectie met elkaar. Zelfs onze badkamer hebben we opengetrokken richting de patio en de living.”
Zijn er dingen die je nu anders zou doen?
“Gezien de specifieke bouwmethodes die zijn toegepast op onze werf, hebben er veel verschillende aannemers en ambachtsmannen op onze werf hebben gewerkt. Het was niet mogelijk om met één algemene aannemer te werken en dit zorgde wel voor veel coördinatie op de werf.”
“We hebben niet enkel een circulaire woning overgehouden, maar ook onze kat Tino, die we vonden tussen de tweedehands tegels”
Heb je tips voor mensen die ook circulair willen bouwen?
“Doordat ikzelf zowel bouwheer, architect als “aannemer” (we hebben veel zelf gedaan) van van dit project was, waren er niet echte grote belemmeringen. Maar als ik deze manier van werken zou projecteren op een regulier bouwproces, vermoed ik dat er wel meer problemen zouden zijn. Je moet de tijd en de ruimte hebben om je aan zo’n avontuur te wagen.”
“Voor de aankoop van tweedehands materialen moet je bijvoorbeeld heel erg snel beslissen, de beste koopjes zijn onmiddellijk weg. Wie zoekt? En wie koopt het dan aan? Is dat de architect, de bouwheer of de aannemer? Dat moet duidelijk zijn.”
“Het toepassen van hernieuwbare en ecologische materialen is steeds makkelijker. Vaak zijn deze wel wat duurder dan reguliere materialen maar bij kleine renovatieprojecten, waar het nooit gaat over grote aankopen, is het zeker de moeite.”
Heb je nog een mooie afsluitende anekdote?
“Toen we waren gaan kijken bij Rotor naar tweedehands tegels van travertijn, zat er een achtergelaten katje van amper twee weken oud tussen de tegels. We hebben dus niet enkel tweedehands materialen gerecupereerd, maar ook onze lieve kat. Hij heet Tino, van Travertino.”
Bouwpartners:
