Het renoveren van oude gebouwen is geen gemakkelijke klus, en al helemaal niet als het gebouw in kwestie op een erfgoedlijst staat. Je zal keuzes moeten maken, en afstappen van het idee dat je een perfecte renovatie zal kunnen uitvoeren. Zo zal grondig isoleren niet overal mogelijk zijn, maar kan je wel focussen op andere aspecten, zoals goed buitenschrijnwerk of groene warmte. Uiteindelijk is het resultaat het belangrijkste: een duurzaam gebouw dat niet meer draait op fossiele energie.
Een voorbeeld van zo’n project waarbij er slimme keuzes gemaakt zijn, is de Abdij van Averbode. Duurzaamheid en energiezuinigheid worden er hoog in het vaandel gedragen. Die mentaliteit is geworteld in eerbied voor de omgeving: een soort concreet geworden spiritualiteit. Om de zorg voor de omgeving verder te zetten, kozen de broeders van de abdij voor een grondige renovatie. Maar de eerste stap in alle renovatiewerken -isoleren - bleek niet evident. Niet verwonderlijk voor een een gebouw dat dateert van 1134.
Een andere aanpak drong zich op, maar de oorspronkelijke ambitie bleef overeind: een gebouw dat comfortabel verwarmd kan worden zonder fossiele energie. Er werd daarom nauwgezet gekeken naar de wensen en noden van de inwoners: moet elke grote, hoge ruimte wel continu verwarmd worden? Waar wordt er voornamelijk geleefd? Waar wordt er gewerkt? Om die vragen te beantwoorden, werd er beroep gedaan op specialisten en professionele begeleiding van o.a. B-Bis architecten, SB Heedfeld en UTIL.
Isolatie door drievoudig glas
Door de vele ruimtes in de abdij, met grote ramen en hoge plafonds, is er traditioneel veel warmteverlies. Voor bijna elke normale woning geldt dan: isoleren, isoleren en isoleren. Toch moet er bij oude gebouwen altijd twee keer nagedacht worden: is isoleren wel mogelijk? Kan je isoleren met behoud van de details? Hoe vermijden we dat straks enkel de gevel nog rechtstaat? Oude gebouwen met erfgoedwaarde vragen steeds een oplossing op maat. Uiteindelijk werd na studiewerk gekozen voor nieuwe en extra dakisolatie, en werden alle ramen vervangen. De nieuwe ramen moesten zo veel mogelijk lijken op de oude ramen om de historische waarde te behouden. Er werd daarom gekozen voor dennenhouten ramen van Mondian met drievoudige beglazing met een thermische isolatie van Uw 0,71W/m2K.
“Bij grondige renovaties wordt vaker gekozen voor drievoudige beglazing. Het is een zinvolle investering, omdat je bespaart op de energiekost,” vertelt Raf van Mondian. “Daarnaast heb je geen last meer van koudestraling - het gevoel dat je ramen een soort koude uitstralen terwijl het binnen wel aangenaam warm is. Een koud raamoppervlak kan zo leiden tot warmteverlies. Met hoogrendementsglas heb je nog weinig last van koudestraling. Bij drievoudige beglazing is koudestraling zelfs nagenoeg afwezig.”
Er werd er gekozen voor een volledig houten raamprofiel met een grote profieldikte van 80mm. “De raamvleugels zijn stabiel en de raamhoeken zijn versterkt. Ideaal voor dit project met zo’n mooi monumentaal gebouw,” legt Raf uit.
Van stookolie naar een warmtepomp
Voor de renovatie verbruikte de abdij nog zo’n 200.000 liter stookolie per jaar voor de verwarming van het gebouw. Dat zorgde voor veel uitstoot, en de installatie was bovendien versleten. De abdij stapte over op lucht-lucht warmtepompen waarbij warmte wordt gewonnen uit de buitenlucht. Voor de broeders was het duurzame karakter en de slimme technologie doorslaggevend. De nieuwe verwarming is volledig elektrisch en bestaat uit 17 buitenunits met een vermogen van 1,74 Megawatt en maar liefst 334 binnenunits. Alle units werden discreet geïntegreerd in het historisch interieur. Met een centraal beheersysteem, kan de verwarming in elke ruimte afzonderlijk bestuurd worden. Zo wordt er niet verwarmd als het niet nodig is.
Samen met het isolerende buitenschrijnwerk en de extra dakisolatie, zorgt de nieuwe verwarmingsinstallatie voor een stevige CO2-reductie. Wel werd de installatie nog aangevuld met twee gasketels en een WKK-installatie. Maar op termijn moeten die ook vervangen worden door meer duurzame warmtebronnen.
Groener en slimmer omgaan met stroom: dat was ook een belangrijk doel van de renovatie. Daarom werden er 1681 zonnepanelen geplaatst. Met die elektriciteitsproductie wordt er voor het grootste deel in de energiebehoefte voorzien.
Zelf aan de slag met de renovatie van een oud gebouw?
Erfgoed is een duurzaam gegeven op zich. Het gebouw staat er misschien al honderden jaren. Het behoud ervan past dus in een duurzame visie: je verlengt de levensduur van de materialen en bespaart op energie om ze aan te maken. De energieprestatie verhogen vraagt - zoals bij de Abdij van Averbode - wel extra aandacht en maatwerk. Zoek daarom naar creatieve oplossingen, en neem vakmensen met expertise onder de arm. Zo kan je je energiedoelstellingen afstemmen op het behoud van de erfgoedwaarden. Je kan beginnen met te focussen op:
- het duidelijk definiëren van je doel: fossielvrij verwarmen en leven
- het benutten van de kwaliteiten van het gebouw
- een bewuster gebruik van het gebouw en het uitvoeren van kleine ingrepen (bijvoorbeeld kierdichting, afsluiten van verwarmde ruimtes, alleen verwarmen waar het nodig is)
- installaties op basis van hernieuwbare energie of performantere technieken en toestellen
Dit is de enige keer dat je het ons gaat horen zeggen, maar door de juiste ingrepen te doen, kan je ingrijpende maatregelen zoals het plaatsen van nieuwe isolatie vermijden. Erfgoed en renovatie: het is een keer iets anders.
Dit artikel is geschreven door de Ecobouwers-redactie, in samenwerking met Mondian. Ecobouwers heeft als doel duurzame projecten, materialen of diensten in de kijker te zetten om duurzaam (ver)bouwen te stimuleren in Vlaanderen. Wil je als professional zelf een duurzaam project, materiaal of dienst in de kijker zetten? Stuur je vraag gerust naar info [at] ecobouwers.be.
