Wat is beter voor het milieu: een woning die geïsoleerd is met 10 cm PUR-platen, of met 10 cm cellulose? Bij de ene situatie is je woning goed geïsoleerd met petrochemische materialen, bij de andere situatie heb je te weinig geïsoleerd maar met een hernieuwbaar materiaal. Het verhaal is genuanceerd. Wij nemen je mee in de wereld van isolatiematerialen, en gingen te rade bij Bert Vanderwegen, technisch adviseur Bouwen & Energie bij Dialoog, en Yara Helsen, facilitator regeneratieve ontwikkeling bij VIBE.
Als je je huis gaat isoleren, kan je kiezen uit een heleboel materialen, van kunststof platen of minerale wol tot natuurlijke isolatiematerialen. Welke materialen zijn de duurzame keuze bij je bouwproject?
Bert: “Het is steeds belangrijk om het hele plaatje voor ogen te houden. Vaak kijken mensen enkel naar de isolatiewaarde in verhouding tot de dikte, weergegeven via de zogenaamde lambda-waarde. Hoe lager dit getal, hoe beter het materiaal isoleert. Hier scoren de kunststofplaten vaak goed. Maar de lambda-waarde is niet de enige factor om de duurzaamheid van een isolatiemateriaal te beoordelen."
Bert Vanderwegen, technisch adviseur bij Dialoog, geeft zijn kijk op isolatiematerialen.
Yara: “Het klopt dat je best niet alleen op basis van de lambda-waarde een keuze maakt. Natuurlijke materialen scoren bijvoorbeeld hierop iets minder goed. Maar je kan perfect je woning duurzaam isoleren met natuurlijke materialen, maar dan heb je waarschijnlijk een iets dikkere laag nodig. Als we materialen anders gaan becijferen - niet enkel de lambda-waarde in rekening brengen, maar bijvoorbeeld ook de CO2-uitstoot of gezondheidsimpact bij productie en plaatsing of de circulariteit van het product - dan kom je tot andere keuzes.”
Gespoten PUR is geen verantwoorde keuze omdat het nooit meer gedemonteerd kan worden. Het wordt per definitie afval.”
Bert: “Anderzijds: sommige mensen denken dan weer dat een materiaal dat grotendeels bestaat uit natuurlijke grondstoffen altijd duurzaam is, en dat synthetische materialen per definitie onduurzaam zijn. Dat klopt dan ook weer niet. Als je kan kiezen voor een duurzaam, natuurlijk isolatiemateriaal in plaats van een petrochemisch product, dan moet je dat zeker doen. Maar er zijn meer dingen waar je rekening mee moet houden om de milieu-impact te bepalen: de grondstof, watergebruik, transport, levensduur,.. Zo kom je tot een completer plaatje. Cellulose, houtvezelplaten of vlas zijn prima opties als je wil isoleren, maar kurk en kalkhennep bijvoorbeeld komen soms minder goed uit de bus door de milieu-impact van een delfstof als kalk, of het transport van kurk.”
Yara: “Klopt. Ook als we naar natuurlijke materialen kijken, moeten we bedenken waar de materialen vandaan komen. Bij voorkeur zijn ze hernieuwbaar, lokaal, circulair, hebben ze weinig toevoegingen en zijn ze gezond bij productie en verwerking.”
> Lees ook: 5 vragen over bio-ecologische en natuurlijke materialen
> Lees ook: Meer over natuurlijk bouwen
Yara Helsen is bezig met regeneratieve ontwikkeling in de bouwsector en schijnt haar licht op natuurlijke isolatiematerialen.
Hoe moet je dan beoordelen of een isolatiemateriaal een duurzame keuze is?
Bert: “Je mag nooit een materiaal op zich bekijken. Je moet het altijd zien in de context van de woning. PUR platen hebben bijvoorbeeld een goede lambda-waarde en daardoor heb je weinig materiaal nodig om goed te isoleren. Van natuurlijke materialen heb je vaak meer nodig, wat het daardoor ook duurder maakt. Sommige mensen beslissen daardoor om minder dik te isoleren met natuurlijke materialen: dat is zonde. Dát je grondig en goed isoleert, is veel belangrijker dan met welk materiaal je dat doet.”
> Lees ons artikel: PIR en PUR ongezond en slecht voor het milieu?
“Bedenk ook dat niet alle natuurlijke isolatiematerialen een kleine voetafdruk hebben. Denk maar aan schapenwol met een hoge milieu-impact, of aan natuurlijke materialen met synthetische additieven die niet meer te scheiden zijn. Daarbij komt ook nog eens dat de montage erg belangrijk is. Zorg dat je je isolatie zo plaatst, dat je het achteraf nog kan demonteren of hergebruiken. Gespoten PUR is zo bijvoorbeeld nooit een te verantwoorden keuze omdat het nooit meer gedemonteerd kan worden. Het wordt per definitie afval.”
Als je kiest voor natuurlijke materialen - mits goede, demonteerbare plaatsing en geen synthetische additieven - dan weet je dat je goed zit.
Yara: “Als je kiest voor natuurlijke materialen - mits goede, demonteerbare plaatsing en geen synthetische additieven - dan weet je dat je goed zit. Zo kunnen we de kringlopen mooi sluiten.”
De milieu-impact en duurzaamheid van materialen is afhankelijk van de oorsprong, de gebruikte hoeveelheid, de levensduur, de recycleerbaarheid, het watergebruik, de CO2-uitstoot en nog veel meer. Voor een compleet overzicht per materiaal kan je de volgende websites raadplegen:
- Milieubewustisoleren.be. Deze website verzamelt en vergelijkt de kenmerken en inzetbaarheid van zowel klassieke isolatiematerialen als bio-gebaseerde isolatiematerialen in hun specifieke opbouwen en bouwknopen.
- Op de site van NIBE kan je in één oogopslag de milieu-impact van verschillende bouwproducten of bouwsystemen zien en vergelijken. Je moet je wel registreren om toegang te krijgen tot de inhoud.
Wat zijn de voordelen van natuurlijke isolatiematerialen?
Yara: “Er zijn veel voordelen aan natuurlijke isolatiematerialen. En er komen er ook steeds meer bij. De bouwsector maakt een beweging terug naar de natuur en kijkt wat er mogelijk is zonder synthetische materialen. Dat is een positieve evolutie omdat natuurlijke materialen zonder additieven heel goed passen in circulaire kringlopen. Ze zijn hergroeibaar, hernieuwbaar, ze komen uit de natuur, maar we kunnen ze ook perfect teruggeven aan de natuur. Andere voordelen zijn dat ze doorgaans geen schadelijke stoffen bevatten (hoewel je moet uitkijken bij de plaatsing, bv. sommige wollen kunnen irritatie veroorzaken, houtvezel veel stof).”
Bert: "Mijn tip? Isoleer ruim voldoende en bekijk welke materialen je daarvoor kan gebruiken die passen binnen je budget."
Bert: “Het voordeel van natuurlijke materialen is inderdaad dat de grondstof niet eindig is. Er kan in theorie oneindig van geproduceerd worden, en vaak houdt het materiaal CO2 vast tijdens de levenscyclus.”
Yara: “Een kleine voetnoot: natuurlijke materialen als gras, vlas, hennep of hout groeien, zijn hernieuwbaar en hebben vaak een positieve impact op biodiversiteit. Maar we moeten uitkijken dat we geen monoculturen creëren met hetzelfde gewas om te voldoen aan onze vraag naar materiaal. We moeten diversiteit behouden. In eerste plaats moeten we kijken naar wat we kunnen hergebruiken, recycleren, en dan pas overstappen op nieuwe materialen.”
Bert: “Als je het zou moeten gieten in een stappenplan naar duurzaamheid, dan ziet dat er zo uit:
- stap 1: Gebruik zo weinig mogelijk materiaal. Kies voor een compacte opbouw en beperk je energievraag.
- stap 2: Gebruik zo weinig mogelijk nieuwe materialen. Recupereer, recycleer, hergebruik. Kies voor een demontabele opbouw zodat de materialen later weer herbruikbaar zijn.
- stap 3: Gebruik duurzame materialen als je nieuwe materialen nodig hebt. Kies voor natuurlijke materialen als het budget het toelaat, maar isoleer vooral voldoende goed.
Wat zijn de aandachtspunten van natuurlijke isolatiematerialen? Wat zijn de valkuilen, of waarvoor moet je opletten?
Yara: “Op dit moment zijn traditionele bouwmethodes nog beter gekend. Veel vakmensen hebben geen ervaring met natuurlijke materialen, en dan schuilt het gevaar dat materialen niet goed geplaatst worden. Nieuw is soms moeilijk, dus de mentale shift en opleidingen zijn noodzakelijk. Anderzijds: er zijn ondertussen wel voldoende geschoolde vakmensen die perfect weten hoe ze ermee aan de slag moeten gaan.”
“Een tweede aandachtspunt bij natuurlijke materialen is dat je best checkt of er geen stoffen aan toegevoegd zijn. Dan kan je ze niet meer terugbrengen in de natuur. Al te vaak worden er nog additieven aan toegevoegd. Daarbij komt ook nog dat je niet kwistig moet omgaan met natuurlijke materialen, puur omdat ze van natuurlijke oorsprong zijn. Achter elk materiaal schuilt een productie- of verwerkingsketen, dus gebruik enkel wat je nodig hebt.”
Bert: “Mijn grootste advies rond natuurlijke materialen, is dat je vooral genoeg moet isoleren. Denk niet dat je kan besparen op het aantal centimeters isolatie omdat je voor een (duurder) natuurlijk isolatiemateriaal hebt gekozen. Isoleer dus ruim voldoende, en bekijk welke materialen je daarvoor kan gebruiken die passen binnen je budget. Weeg de voordelen van natuurlijke materialen af tegen de klassieke isolatiematerialen, en maak dan een keuze.”