Warmtepompen worden meestal gebruikt om woningen mee te verwarmen. Maar kan je ze ook gebruiken om je woning koel te houden? En waar moet je dan op letten? Anne Saeys van Bosch legt het ons uit.
De meest bekende manier om een woning te koelen, is met een klassieke airco. Wat heel wat mensen niet weten, is dat een airco een specifiek type warmtepomp is, namelijk een lucht-luchtwarmtepomp. Betekent dit ook dat alle warmtepompen kunnen koelen?
Anne Saeys: “Het korte antwoord: bijna alle warmtepompmodellen kunnen ook koelen, of kunnen achteraf uitgerust worden met een koelfunctie. Ook lucht-waterwarmtepompen of geothermische varianten. De koelfunctie zit wel niet altijd standaard ingebouwd in de warmtepomp, dus dat vraag je best altijd even na.
Tjjdens het koelen werkt de warmtepomp omgekeerd dan bij verwarmen: de ruimte wordt niet verwarmd, maar gekoeld via het afgiftesysteem. Dus niet alleen je warmtepomp moet geschikt zijn, ook de manier waarop je de warmte verdeelt in de woning is van tel.”
Wanneer kan je koelen met een warmtepomp?
Om te kunnen koelen met een warmtepomp heb je twee dingen nodig: de juiste warmtepomp en het juiste verwarmingssysteem. We leggen het even voor je uit:
De juiste warmtepomp. Niet elke warmtepomp kan automatisch koelen. Als je een warmtepomp ook als airconditioning wilt gebruiken of als vervanging daarvan, informeer dan voor de aankoop of deze echt geschikt is voor het koelen van de ruimte of dat hij ten minste kan worden uitgerust met een koelfunctie.
Het juiste verwarmingssysteem. Om te kunnen koelen, moet de verdeling groot genoeg zijn. Radiatoren zijn meestal onvoldoende geschikt voor koeling met een warmtepomp, ventilo-convectoren werken dan weer wel. Ideaal gezien zou de ruimtekoeling moeten worden gerealiseerd met behulp van vloer- of wandverwarming of koelplafonds. Zo wordt de ruimte gelijkmatig afgekoeld.
Let op: voorkom condensvorming! Als bijvoorbeeld vloer- of wandverwarming een temperatuur onder het dauwpunt bereikt, kan er condensvorming optreden op de vloer of in de muren. Daarom moet de dauwpunttemperatuur worden bewaakt door specifieke sensoren, die automatisch de koelcapaciteit verminderen wanneer deze wordt overschreden.”
Het belang van het warmteverdeelsysteem
Kan je het belang van het warmteverdeelsysteem even toelichten?
“Als je een warmtepomp wil gebruiken om te koelen, moet het - het al dan niet bestaande - warmteverdeelsysteem in je woning hierop afgestemd worden. Traditionele radiatoren zijn minder geschikt voor koeling omdat ze door hun kleine oppervlak de lucht in de kamer slechts beperkt kunnen koelen. Bovendien neemt het risico op condensvorming toe. Vloer- of wandverwarming is wel erg geschikt voor koeling met een warmtepomp.”
Hoe werkt dit?
“In plaats van warm water loopt er koud water van zo’n 18°C door het leidingsysteem, waardoor je vloerverwarming als het ware transformeert tot een koelelement. Dit gebeurt geleidelijk, stil en zonder tocht. Het resultaat is erg aangenaam, maar er zijn ook beperkingen: koelen via vloerverwarming gaat traag en levert je een temperatuurdaling op van slechts een drietal graden, wat meestal best voldoende is. Je zet wel het systeem beter tijdig en langdurig in werking, zodat je woning nooit veel te warm wordt en koelen steeds mogelijk is. ”
Actieve koeling wordt vooral gebruikt bij lucht-waterwarmtepompen, omdat de buitenlucht in de zomer te warm is voor passieve koeling."
Wat als je snel wil koelen?
“Dan zijn ventilo-convectoren ideaal. Ventilo-convectoren leveren het hoogste koelcomfort op en zijn op dat punt vergelijkbaar met een airco. Bovendien verlagen ze de luchtvochtigheid in de ruimte.”
Actief koelen of passief koelen: hoe zorgt een warmtepomp voor verkoeling?
Maar niet enkel het warmteverdeelsysteem is van tel. Ook het type warmtepomp. Hoe kan het dat een warmtepomp zowel kan verwarmen als koelen?
Anne: “Als je met een warmtepomp wil koelen, wordt de warmtekringloop eigenlijk omgekeerd. Bij het verwarmen van je woning wordt er energie onttrokken aan de warmtebron, bijvoorbeeld omgevingslucht, bodem of grondwater. Dat wordt dan getransporteerd naar het warmteverdeelsysteem, zoals je radiatoren of vloerverwarming. Als je wil koelen dan gebeurt net het omgekeerde. Dan wordt de warmte van het warmteverdeelsysteem naar de warmtebron geleid, waardoor de radiatoren of vloerverwarming afkoelen. Er is wel een verschil tussen actief en passief koelen.”
Om te kunnen koelen met een warmtepomp heb je twee dingen nodig: de juiste warmtepomp en het juiste verwarmingssysteem."
Wat is actief koelen met een warmtepomp?
“Actieve koeling wordt vooral gebruikt bij lucht-waterwarmtepompen, omdat de buitenlucht in de zomer te warm is voor passieve koeling. Bij deze methode is er een richtingsverandering van de circulatie van het koelmiddel. De warmtepomp onttrekt vervolgens de warmte aan het verwarmingssysteem en vervoert deze naar buiten. Daar wordt de warmte weggeblazen. Verwarmen en koelen kunnen nog onafhankelijk van elkaar werken, zodat je douchewater ook tijdens het koelproces nog steeds kan worden verwarmd.
Wat is passief koelen dan?
"Passieve koeling wordt toegepast als je een geothermische oftewel bodem-waterwarmtepomp hebt. Passieve koeling dankt haar naam aan het feit dat de warmtepomp zelf niet actief is, enkel de circulatiepomp. Hierdoor is deze koelmethode zeer energiezuinig.”
“Bij passieve koeling wordt de compressor en dus de hele warmteproductie omzeild. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het principe van het temperatuurverschil, waarbij thermische energie altijd van het warmere naar het koudere systeem stroomt. Zo wordt de warmte van het verwarmingssysteem automatisch afgevoerd naar de aarde of het grondwater, waar de temperatuur in de zomer slechts rond de 10° C is. Een aandachtspunt bij passieve koeling is dat het koeleffect erg geleidelijk en laat op gang komt, maar het systeem vraagt heel wat minder energie dan actief koelen. Actief koelen gaat dan weer heel wat sneller.
Automatisch schakelen
Schakelt de warmtepomp automatisch over naar koeling bij hoge temperaturen?
Anne: “Dat ligt eraan. Sommige modellen meten de kamertemperatuur via thermische sensoren en schakelen automatisch over naar koeling als het te warm wordt. Andere modellen kunnen worden geregeld via tijdprogramma's. Goedkopere varianten moeten meestal handmatig worden bediend. Er zijn echter vaak programma's of apps voor mobiele apparaten beschikbaar waarmee een eenvoudige bediening mogelijk is.”
Kan ik niet beter een mobiele airco aanschaffen om te koelen?
“Het gebruik van een mobiele airco is af te raden: zo’n airco heeft maar een klein koelvermogen, maar een hoog energieverbruik. Het is een draagbaar toestel, ook wel ‘mobiele monobloc’ genoemd. Ze zijn onmiddellijk gebruiksklaar zonder tussenkomst van een vakman. Hierdoor zijn ze een verleidelijke optie tijdens een hittegolf. Maar voor elke kamer die je op deze manier wil koelen, is een toestel nodig. De warme lucht wordt afgevoerd via een buis, die je door een open raam naar buiten kan steken. Dit zorgt er echter voor dat er nog meer warme lucht van buiten naar binnen kan komen. Het toestel maakt bovendien veel lawaai.”
Conclusie
“Het koelen met een warmtepomp is, na zonwering en isolatie, op lange termijn de meest rendabele optie. Als passieve koeling wordt gebruikt, zijn de gebruikskosten voor airconditioning lager dan bij een conventionele airconditioner waarbij de verdamper en condensor constant in gebruik zijn. Daarnaast biedt koeling met behulp van een warmtepomp nog een ander financieel voordeel: de afgevoerde warmte gaat niet volledig verloren, maar kan bijvoorbeeld in het omkeerbare proces worden gebruikt voor het verwarmen van je tapwater, wat de werking van het gehele systeem nog goedkoper maakt. Bij een geothermische warmtepomp kan je je warmtebron opwarmen, zodat je in de winter goedkoper kan verwarmen. Zo gaat de weggevoerde warmte in de zomer niet verloren. Bovendien profiteer je met een warmtepomp ook nog van aantrekkelijke overheidssteun!”
Kijk op de website van Fluvius voor meer informatie daarover.