Leempleister als bio-ecologisch bouwmateriaal

Leem staat te boek als één van de oudste en meest natuurlijke bouwmaterialen. Het materiaal is ruim voorhanden, niet giftig, en draagt bij aan een gezond binnenklimaat.

In essentie bestaat leem uit zand en klei in variabele verhoudingen, afhankelijk van de vindplaats. Die strekt zich in België uit van West naar Oost, en overlapt min of meer met de Samber en Maaslijn. “Vette” leem bevat meer klei, “schrale leem” bevat meer zand. Als bepleistering is het materiaal terug van nooit weggeweest, al steelt grote broer gipspleister intussen al ettelijke decennia’s lang the spotlight in de reguliere bouw.

Wat maakt leembepleistering ecologisch?

Leem heeft wereldwijd duizenden jaren aan bouwprojecten op de teller. Leembepleistering bestaat dan ook uit niet veel meer dan klei, zand en eventueel stro. Het materiaal is 100% hernieuwbaar en bevat geen schadelijke stoffen. Soms voegt men methylcellulose toe, een onschuldige stof die ook gebruikt wordt in behangerslijm, om het stofgehalte in de leempleister te verminderen. Bovendien is er bij de ontginning, productie en de verwerking van leembepleistering weinig energie nodig. Bij afbraak laat leempleister geen laatste ecologische voetafdruk na, want het materiaal kan in principe zo terug de natuur in. Nog beter: omdat leem geen synthetische toevoegstoffen bevat kan het onbeperkt worden gerecycleerd en herbruikt. Het is een circulair product bij uitstek, als je er bij de sloop de nodige aandacht aan besteed. Vaak wordt het nog gewoon gestort, net als gipspleister. 

Leembepleistering heeft bijzondere eigenschappen:

• Leembepleistering bestaat uit zand, klei, en mogelijk stro. Het materiaal bevat geen schadelijke stoffen en is chemisch neutraal.
• Leempleister is 100% hernieuwbaar en gebruikt slechts weinig energie bij de winning, productie, verwerking en recyclage.
• Leem heeft een sterk vochtregulerende vermogen doordat het vocht kan bufferen. Wanneer de binnenlucht droger wordt, zal de leem het opgenomen vocht geleidelijk weer afstaan. Hoe dikker de leemlaag, hoe hoger het vochtregulerende vermogen. Leem is wel niet geschikt voor erg vochtige ruimtes zoals badkamers.
• Leem slaat ook makkelijk warmte. Wanneer de temperatuur daalt zal het makkelijk de warmte vrijgeven. Bepleistering in leem is daarom heel geschikt voor muren met muurverwarming. Ook hier is de dikte van de leemlaag bepalend voor het effect: hoe dikker, hoe beter. 
• Leem is dampdoorlatend en geschikt voor dampopen bebouwing
• Leem is zacht, oplosbaar in water en droogt traag. Restauraties verlopen hierdoor zonder noemenswaardige problemen. 
• Leempleister is brandwerend
• Leembepleistering heeft goede akoestisch eigenschappen en zal geluid van buitenaf dempen.

Leembepleistering heeft een paar aandachtspunten:

• Leempleister is door haar poreuze structuur niet zo sterk als de meeste andere pleisters en minder bestand tegen mechanische belastingen. Het is daarom minder interessant voor sporthallen, crèches en boze tienerkamers.
• Het materiaal is niet geschikt voor vochtige ruimtes. Al is klei schimmelwerend, het is er niet immuun voor.
• Leempleister is niet goedkoop omdat de plaatsing arbeidsintensief is. De verregaande industrialisering van gipsplaten heeft leembepleistering een beetje uit de markt geprijsd. Voor doe-het-zelvers kan het echter nog steeds een budgetoptie zijn. Prijzen opvragen en vergelijken is de boodschap. Daartegenover staat dat leempleister niet geschilderd moet worden (al kan dat wel) omdat het op voorhand gekleurd kan worden.
• De afwerking is minder glad dan gipspleister, al geeft dit net een rustieke uitstraling. Kwestie van stijl.
• Leem gaat bij het drogen krimpen en moet in een paar werkgangen scheurvrij gemaakt worden. Het toevoegen van stro- of vlashaksel is een natuurlijke wapening van de laag om de krimpscheurtjes zoveel mogelijk te vermijden maar helemaal lukt dat nooit.

Leempleister vs gipspleister

Ook gipspleister is al eeuwenlang in gebruik. Gipspleister is in tegenstelling tot leempleister meer met zijn tijd meegegaan, in de zin dat er over de jaren heen heel wat stoffen zijn aan toegevoegd.

Dat maakt dat de vandaag gebruikte gips heel wat synthetische toevoegstoffen kent voor  betere eigenschappen en verwerking. Wat dan weer verklaart waarom gips populairder is dan leem. Anderzijds is gips een iets minder duurzaam bouwmateriaal, omdat het meer energie vraagt bij de verwerking en daardoor meer emissies veroorzaakt. Bovendien vindt bij winning aantasting van het landschap plaats, wat bij leem niet zo is. Gipsbepleistering wordt na gebruik ook minder herbruikt en belandt vaker op het stort.

De eigenschappen van leem- gipspleister zijn vergelijkbaar:

• Ook gipspleister heeft een behoorlijk goed vochtregulerende vermogen, maar omdat het in minder grote diktes wordt aangebracht dan leem, profiteert leem meer van dit voordeel. Anderzijds de baksteen (ook een kleiproduct) achter de de gipsplaaster zal ook vocht bufferen. 
• Zowel leem als gips slaan makkelijk warmte op. De warmtecapaciteit van leem is ± 1000 J/kg.K. Die van gips(pleister) is net iets hoger, ± 1090 J/kg.K. Door de grotere dikte van de leempleister gaat de totale warmtecapaciteit bij leembepleistering wel hoger zijn.
• Zowel leem als gipspleister zijn even brandwerend.
• Gipspleister heeft veel minder last van krimpscheuren. Leembepleistering is anderzijds makkelijker restaureren.

Hoe wordt leembepleistering geplaatst?

Grondig

Volledige leembepleistering bestaat uit twee lagen. Voor je begint check je best eerst de ondergrond. Een leempleister vraagt een wat ruwe, droge en onregelmatige ondergrond die vrij is van stof en vet. Op de onafgewerkte muur breng je eerst een basislaag aan, “bruinleem” genaamd. Leg het er gerust dik op (minimaal 8mm), want een dikke laag brengt betere vochtregulerende eigenschappen met zich mee. 

Weet dat zuivere leem gevoelig is voor barsten. Zonder voorzorgsmaatregelen ontstaan er barstjes tijdens het droogproces. Daarom wordt leem doorgaans gemengd met stro, waardoor scheurvorming beperkt blijft. Afhankelijk van ondergrond of toepassing, is het aan te raden een wapeningsnet te gebruiken. Zeker bij muurverwarming of bij de afwerking rond deuren, ramen, hoeken en bij schuine wanden is een wapeningsnet aan te bevelen.

Op zich is de basislaag voldoende, maar een fijnere afwerking van je muren doe je door een leemfinish aan te brengen. Het is deze leempleister die je kleurt met natuurlijke pigmenten voor een tintje naar keuze (en dat hoeft zeker geen okertint te zijn). Pigment voor leempleister is bijna altijd van natuurlijke oorsprong en niet giftig. Je kan ook een lik verf aanbrengen over de leemfinish waardoor je nog meer keuze hebt qua kleur. Waterdampdoorlatende verven zoals leemverf, silicaatverf of kalkverf zorgen ervoor dat de waterdampdoorlaatbaarheid van je leembepleistering zelf niet verloren gaat.

Minder grondig

Is de muur al bepleisterd en gaat het enkel om een renovatie? dan hoef je geen basisleem aan te brengen. Met een hechtingslaag en een leemfinish zit je goed.

Wanneer kies je best niet voor pleisteren met leem?

Leembepleistering is minder drukbestendig dan gipsplaten. Ga dus niet pleisteren met leem in ruimtes waar zware dingen tegen de muren kunnen botsen, bv. in sporthallen. Aangezien de meeste woningen geen sporthal bevatten is leembepleistering doorgaans veilig om te gebruiken. Gebruik je leempleister in vochtige ruimtes, zoals bv. in de badkamer, zorg dan voor een goede ventilatie en plaats spatwanden op plaatsen die wel wat druppeltjes over zich heen kunnen krijgen.

Advies en begeleiding

Persoonlijk advies nodig om je eigen woning duurzaam te (ver)bouwen? Ga dan zeker langs bij bij jouw provinciale steunpunt voor duurzaam bouwen. Zij bieden onafhankelijk, professioneel advies - gratis, of aan een klein prijsje - bij alle aspecten van je verbouwing of bouwproject.

Download zeker ook de BENOvatiebrochure van het Vlaams Energieagentschap, die je stap voor stap door je renovatietraject loodst.