Merel koos voor een grondige renovatie van een oude hoeve in Herent. De sfeer en het circulaire karakter van de oude boerderij kregen terug een plaats in de gerenoveerde woning met natuurlijke materialen en technieken voor de toekomst. We spraken met Merel en met Wesley, architect bij BC Architects en Pieter-Jan van PUUR-BOUWEN. Over de geschiedenis van boerderijen, eerlijke materialen, initiële twijfels en tips voor toekomstige verbouwers.
Geen strakke gyproc, wel mooie en natuurlijke materialen
Kan je je huis even omschrijven? Wat doet de woning met jou?
Merel: “Het is een circulaire, warme hoeve in een landelijk gebied. De hoeve is opgetrokken naar de tuin en achterliggende velden, met veel lichtinval en een uitkijk op het groen. Dat geeft meteen een fijne connectie met de natuur. De hoeve werd gebouwd in 1906, en was wel aan een opknapbeurt toe. Toen we de woning kochten, was het vooral de tuin die ons aansprak. De vorige eigenares had groene vingers en vertoefde elke dag in die prachtige tuin. Na de verbouwing is het de woning zelf die het pronkstuk is geworden. De hoeve heeft een rustgevende en warme sfeer. We gebruikten ook warme materialen: veel hout, en de muren in Brusseleir leempleister zijn ronduit prachtig.”
Wesley: “We hebben niet enkel de sfeer, maar ook het circulaire karakter van oude boerderijen doen herleven in het ontwerp. Hoeves waren van oudsher erg duurzaam. De boeren gebruikten de omliggende bomen om hun gebouwen mee op te trekken, materialen werden lokaal ontgonnen en opgebouwd met ambachtelijke procédés. De houten structuren waren ook zo opgebouwd dat je ze terug kon ontmantelen om ze later op een andere plek terug op te bouwen. Dat systeem van hergebruik hebben we volledig teruggebracht in deze hoeve.”
Samen met BC Architects koos Merel voor een box-in-box
Wat was de filosofie achter dit project?
Wesley: “Wij ontwerpen vanuit de materialen. Duurzame, eerlijke materialen waarvan de oorsprong gekend is. Zo kozen we hier voor een houtskeletbouw, met kalkhennepisolatie in de wanden en schelpen als isolerende laag onder de vloeren. Het project weerspiegelt onze zoektocht naar een andere, en vooral eerlijkere manier van bouwen. Toch wilden we zeker het karakter behouden. De oude, kleine boerderij, opgebouwd met baksteen en met houten vloeren en dakspanten: dat was de basis. Die basis hebben we behouden, maar zijn we gaan optimaliseren. Heel mooi geslaagd vind ik de houten structuur die zichtbaar is gebleven en zelfs met een knipoog naar de vroegere circulaire manier van bouwen van de boerderijen.”
Merel: “Ecologisch bewustzijn is ook een belangrijke waarde voor ons. Maar toen we aan het project begonnen, wisten we als bouwheer toch niet goed in hoeverre we dat wilden doordrijven. We hebben een aantal architecten ontmoet, maar uiteindelijk hadden we de grootste klik met BC Architects, die duurzaamheid en hergebruik van materialen hoog in het vaandel droegen. Door in dialoog te gaan, is het idee om met natuurlijke materialen te bouwen steeds gegroeid.”
Welke technieken of duurzame materialen springen er voor jou uit?
Merel: “Ik ben vooral aangenaam verrast door de duurzame materialen. Vroeger was ik zeker voor strak en wit gegaan. Ik zou gekozen hebben voor een strakke keuken en gyproc muren. In dialoog met Wesley, PUUR-BOUWEN en de schrijnwerkers hebben we iets anders gedaan. Op de benedenverdieping werd leempleister op de muren gebruikt. We wisten niet goed wat dat ging geven, maar achteraf bleek dit een fantastische keuze. Het geeft een natuurlijk effect, heeft een prachtige uitstraling en je merkt het verschil met boven waar wel gyproc gebruikt werd. Het aangename natuurlijke valt in zijn geheel op, nergens werden chemische producten gebruikt. Het was ook leuk om naar Rotor DC te gaan in Anderlecht. Daar kochten we mooie terracotta tegels die vroeger in de Boekentoren in Gent lagen. Ook vonden we daar een mooie bank van 5 meter lang die ik herschilderde. En ik ben ook erg blij met de hout-aluminium ramen met drievoudige beglazing.”
Wesley: “Ik heb twee favorieten: de schelpen op volle grond als isolatiemateriaal. Een beetje alsof je op zee leeft. Ook het houtskelet geplaatst door PUUR-BOUWEN is impressionant: in een week stond die er, samen met de isolatieplaten. Die platen zijn geprefabriceerde gevels uit kalkhennep. Wat ging dat vlot zeg!”
Hoe gaat die circulaire methode met prefab gevels eigenlijk in z’n werk?
Pieter-Jan: "De basis van prefab elementen is eigenlijk simpel: ze zijn circulair omdat ze demonteerbaar zijn en bestaan uit natuurlijke materialen. In zo’n prefab gevel is ervoor gezorgd dat alles van elkaar gescheiden kan worden via droge verbindingen. De kalkhennep van de gevels kan eruit en daarna weer gecomposteerd of hergebruikt worden, en ook de houtwol kan perfect een tweede leven krijgen. Dankzij het dampopen bouwsysteem en materialen als kalkhennep, kunnen we een gezond binnenklimaat creëren. Ook heeft zo’n prefab methode geen lange logistieke keten, wat het voor de omwonenden een stuk aangenamer maakt."
"Bij het project van Merel werd er een 3D-scan gemaakt en werd de binnenruimte opgemeten. Omdat we met een box-in-box werkten, was het belangrijk dat het heel nauwkeurig wordt gemeten. Daarna wordt de prefab structuur volledig uitgetekend op het bureau. Vervolgens gebeurt de productie, en als de elementen zijn aangekomen op de werf dan staat de hele ruwbouw er in maximaal 3 tot 4 dagen."
"De grote uitdaging van prefab bouwen? Het moet juist zijn. Daarom hebben we ook een kwaliteitscontrole bij elke stap. Op de werf moeten de modulaire elementen in elkaar passen en daar is geen centimeter speling op."
Hoe verliep de samenwerking met de aannemer, de architect?
Merel: “Ik hoorde van iemand: “de beste bouwheer is een bouwheer die precies weet wat ie wil.” Wij zijn van nature uit nogal intuïtief en gevoelsmatig ingesteld. Het vroeg wel wat tijd om keuzes te maken. De architecten hadden bij aanvang bijvoorbeeld het idee om een glazen huis te bouwen binnen de oude bakstenen schil. Zo kreeg je een interessante connectie tussen binnen en buiten. Het duurde even, maar we wisten uiteindelijk zeker dat we dat niet wilden om praktische redenen. Vanaf toen hebben we zelf duidelijker gezegd wat we wel of niet wilden, en daarna verliep het proces veel vlotter, haha! Na zo’n verbouwing zou je eigenlijk opnieuw moeten kunnen beginnen, dan zou het allemaal veel efficiënter verlopen. Maar dat is uiteindelijk ook wat veel Vlamingen met een baksteen in hun maag doen, denk ik.
“Op zich was de samenwerking en het contact met de bouwpartners erg goed. Ik zou iedereen aanraden om de hoofdaanneming bij één partij in zijn geheel leggen, zodat je veel verschillende onderaannemers vermijdt. PUUR-BOUWEN heeft van begin tot eind geholpen waar nodig. Er was tussen architecten, hoofdaannemer en schrijnwerkers een goede match wat tot een mooi resultaat heeft geleid.”
Elk bouwproject heeft een verhaal. Heb je een leuke anekdote over het bouwproces?
Merel: “We kochten het huis aanvankelijk vanwege de mooie tuin. Doorheen de verbouwing is er heel wat gegraven in de tuin en is die véél minder mooi geworden. We hebben bijvoorbeeld de zwemvijver opgevuld, en de tuin moet nu eigenlijk weer volledig aangelegd worden. Het huis is er wel op vooruit gegaan hoor!”
“Nog een leuk verhaaltje: uiteindelijk kozen we voor leempleister en nadat we hier zijn komen wonen, namen we ook een kat. Die vindt de leempleister precies lekker, want ze likt steeds aan de muren. Een echte bio-kat!”
Heb je tips voor mensen die ook duurzaam willen bouwen?
Wesley: “Werk samen met aannemers ervoor openstaan om circulair te bouwen. Dat neemt al veel principiële discussies weg. Circulair bouwen is eerlijk bouwen en ter plaatse oplossingsgericht de problemen bekijken. Niet iedereen staat zo in het vak.”
Merel: “Daar sluit ik me bij aan: maak vooraf duidelijke keuzes voor jezelf en kies aannemers die matchen qua waarden en visie. Wij waren heel blij met PUUR-BOUWEN en BC Architects als eerlijke en oplossingsgerichte partners. Die duidelijke keuzes in het begin zijn wel belangrijk om richting te geven, want in het begin van het bouwproces maak je andere keuzes dan en cours de route. Dan merk je dat je budget sowieso overschreden wordt. Niet fijn, maar wel realistisch. Vorig jaar leek het bijvoorbeeld best om nog te gaan voor een hoogrendements gasketel met lage afgifte. We besloten met andere woorden om nog even te wachten met een warmtepomp omdat die gewoon te duur was op dat moment. Nu, een jaar verder en met de stijgende gasprijzen, zouden we het anders doen. Het is gewoon lastig om jezelf te positioneren in een onduidelijk en snel veranderend veld. Het ontbreekt zeker aan een duidelijker kader vanuit de overheid over hernieuwbare energie en duurzaam bouwen. In onze gemeente zijn er straten waar drie jaar geleden nog gasleidingen werden gelegd. Het is allesbehalve makkelijk om de ‘juiste’ keuze te maken, met het oog op vooruitgangen en je eigen portefeuille op korte en lange termijn. Toch hebben we het onderste uit de kan gehaald en kunnen we altijd aanpassingen doen zonder een grote impact. Dat is het voordeel van circulair bouwen.”
Dit artikel is geschreven door de Ecobouwers-redactie, in samenwerking met Puur Bouwen. Ecobouwers heeft als doel duurzame projecten, materialen of diensten in de kijker te zetten om duurzaam (ver)bouwen te stimuleren in Vlaanderen. Wil je als professional zelf een duurzaam project, materiaal of dienst in de kijker zetten? Stuur je vraag gerust naar info [at] ecobouwers.be.
Foto's: ©Danny Gys/Livingstone.eu
Leempleister op de muren. De kat vindt het ook leuk!
