Hout wordt aanzien als een goedkope, hernieuwbare energiebron. Maar bij de verbranding komt roet en fijnstof vrij die schadelijk zijn voor je gezondheid en de luchtkwaliteit. Moeten we in de toekomst houtverbranding vermijden? En is duurzaam (bij)verwarmen met hout sowieso nog mogelijk?
Ecobouwers advies
Kies, als het kan, steeds voor verwarming zonder verbranding.
Veel gezondheidsspecialisten pleiten voor een verbod op het stoken van hout of raden het sterk af. Stoken met hout veroorzaakt roet, fijnstof en andere schadelijke stoffen. Die zijn slecht voor de luchtkwaliteit en voor je gezondheid. Ook vanuit milieuoogpunt kijk je best in de eerste plaats naar andere technologieën zonder verbranding, zoals een warmtepomp. Combineer doorgedreven isolatie met een warmtepomp en hernieuwbare elektriciteit, dan zit je zeker goed.
Kies je toch voor stoken met hout of pellets, ga dan voor duurzaam geoogst hout. Hout dat idealiter van dichtbij komt, zodat het transport en de bijhorende CO2-uitstoot beperkt blijven. Stook met mate, op de juiste manier en in een moderne kachel die een goede verbranding met weinig uitstoot toelaat.
Hout is een hernieuwbare energiebron. Het stoken ervan wordt beschouwd als klimaat- of CO2-neutraal. In theorie klopt dat, want bij de verbranding van hout komt alleen maar vrij wat eerder door de boom is opgenomen. Tijdens zijn groeiproces neemt een boom namelijk CO2 en andere schadelijke stoffen op uit de omgeving, die hij dan weer afgeeft bij de verbranding. Als je het zo bekijkt, is stoken met hout een klimaatneutrale manier van verwarmen. Toch is het belangrijk wélk soort hout er verbrandt wordt, wat de oorsprong ervan is en wat de productieomstandigheden waren. Want als je hout of pellets uit Canadese oerbossen afkomstig zijn, of als ze met een vrachtwagen van Oost-Europa naar België vervoerd werden, dan is er jammer genoeg van duurzaamheid geen sprake meer. Nog schadelijker is het als je met nat of chemisch behandeld hout gaat stoken. Eigenlijk bereik je een minimale CO2-uitstoot bij hout stoken enkel met lokaal geproduceerde pellets en hout uit duurzaam beheerde bossen.
Het belang van een goede kachel
Ook de keuze van je verwarmingstoestel bepaalt in grote mate of stoken met hout duurzaam kan zijn. Wie wil genieten van een duurzaam houtvuur in de woonkamer, kiest zeker geen open haard of houtkachel. Ze stoten niet alleen een massa fijn stof uit, ze zijn ook erg inefficiënt: een groot deel van de warmte vliegt zo de schoorsteen uit. Bij een open haard is dat 90%, bij een houtkachel is dit 20% tot 40%. Pelletkachels en massakachels zijn daarentegen een stuk efficiënter.
Stoken met hout dankzij duurzaam bosbeheer?
Hout stoken is alleen klimaat-neutraal als het hout uit lokale en duurzaam beheerde bossen komt. Uit zo’n bos wordt nooit meer hout gehaald dan er aangroeit. Het evenwicht tussen houtkap en aanplanting wordt zorgvuldig bewaard. Zo blijft de CO2-opname door het bos stabiel, en wordt de uitstoot bij de verbranding van de geoogste bomen gecompenseerd door nieuwe aanplantingen. Onze woningen op grote schaal verwarmen door te stoken met hout is echter geen goed idee. Wereldwijd zijn er nog maar weinig bossen die klimaatneutraal beheerd worden. Bovendien kan de vraag gesteld worden of er geen betere toepassingen te vinden zijn voor het geoogste hout, bijvoorbeeld als bouwmateriaal. De vraag stellen, is ze beantwoorden.
Hout stoken ongezond?
Hout stoken is een bron van fijn stof. Zeker als je op een mistige, windstille dag vervuild of vochtig hout in een oude, slecht geventileerde kachel steekt. In Vlaanderen is de houtkachel dan ook een grotere vervuiler dan de auto op gebied van fijn stof. Volgens de Vlaamse Milieu Maatschappij is houtverbranding verantwoordelijk voor 35% van de totale uitstoot van fijn stof, samen met een flink percentage aan kankerverwekkende stoffen zoals dioxines (40%) en PAK's (87%). Vier uurtjes de kachel aansteken is even schadelijk als met een oude bestelwagen naar het Zwitserse Bazel rijden.
Te veel oude kachels en haarden
Vooral in de winter tijdens droge, windluwe dagen bereikt de uitstoot door stoken met hout recordhoogtes. Verouderde kachels doen de luchtkwaliteit weinig goed. Het vrijgekomen fijn stof is zo klein dat het door wind of regen niet kan worden weggevoerd. Het is ook zo licht dat de zwaartekracht er nauwelijks vat op heeft. Het fijn stof blijft dus rondzweven in onze woningen en in de buitenlucht, tot het terechtkomt in onze longen. Dichtslibbende adders, aanhoudende luchtwegklachten en verhoogde kans op een hartaanval, zijn maar enkele van de meest voorkomende nare gevolgen. Iedere inwoner in Vlaanderen verliest gemiddeld één gezond levensjaar door fijn stof.
De feiten spreken voor zich:
- In Vlaanderen is de helft van de uitstoot aan zeer fijn stof afkomstig van hout dat gezinnen verbranden. Hout stoken veroorzaakt meer fijnstof dan het wegverkeer.
- Als je stookt met hout, dan brengt je schadelijke stoffen in de lucht, zoals dioxines en PAK’s (polycyclische aromatische koolwaterstoffen). Dioxines tasten het hormoon- en immuunsysteem aan, PAK’s zijn kankerverwekkend.
- De schadelijke deeltjes blijven deels in je huiskamer hangen en verdwijnen deels via je schoorsteen. Hout stoken in de haard of kachel kan tot piekmomenten in je woning leiden en die stabiliseren zich vaak pas na twee tot drie uur, ruim voldoende om schade aan te richten.
- Een open haard stoot 400 keer meer fijn stof uit dan een mazoutketel. Een moderne pelletkachel slechts 15 keer meer fijn stof.
Wanneer we al deze gevolgen van stoken met hout in overweging nemen, rijst de vraag of houtverbranding nog wel verantwoord is. Leggen we ons oor te luisteren bij de pellet- en houtkachelverkopers, dan pleiten zij voor nuance. Want, zeggen ze, bovenstaande cijfers gaan op voor haarden en oude houtkachels. Moderne toestellen scoren aanzienlijk beter. Jaar na jaar verbeteren de prestaties. Bovendien mogen we niet alle vormen van houtverbranding over dezelfde kam scheren. Welk hout je stookt, op welke manier en met welk toestel zal bepalen hoe groot de impact op het milieu en jouw gezondheid is.
Dat is correct. Er is een groot verschil tussen hoe gestookt wordt en met welk toestel. Dat maakt het ook zo moeilijk om precies te zeggen voor hoeveel uitstoot een bepaalde ketel verantwoordelijk is. Maar uit officiële tests blijkt wel dat de fijnstofuitstoot van moderne houtkachels doorgaans een pak hoger ligt dan wordt aangenomen. De cijfers die u in brochures vindt, zijn vaak de neerslag van testen in erg onrealistische omstandigheden.
Daarom ons advies: kies, als het kan, steeds voor verwarming zonder verbranding.
Hout stoken doe je niet voor de gezelligheid
Wil je dan toch de gezelligheid en warmte van een houtkachel, dan zijn er gelukkig nog mogelijkheden. Toch moet er met mate gestookt worden. Louter voor de gezelligheid, of onbeperkt stoken, is gewoon niet langer verantwoord.
Liever pelletkachel dan houtkachel
Een pelletkachel is veel schoner en efficiënter dan een houtkachel of haard, maar stoot nog steeds meer fijn stof uit dan verwarming op gas of met een warmtepomp. Koop je een extra pelletkachel, dan zal de luchtvervuiling stijgen. Vervangt de pelletketel echter een haard, allesbrander of houtkachel, dan zal de hoeveelheid fijn stof stevig dalen.
Ben je van plan een pelletkachel te kopen, kies dan ook voor een model met een zo laag mogelijk 'minimaal vermogen'. Een laag minimaal vermogen bepaalt dat je kachel ook op een lage stand kan blijven branden, en voorkomt zo dat de kachel onnodig uit- en aanslaat. Het uit- en aangaan van de pelletkachel zorgt namelijk voor veel fijn stof.
Moderne houtkachel scoort aanzienlijk beter dan zijn voorgangers
Moderne houtkachels scoren aanzienlijk beter dan oude houtkachels, maar de fijnstofuitstoot van stoken met hout is ook bij de moderne modellen nog steeds niet te onderschatten. Kies daarom voor de beste kachels op de markt. Bij de nieuwste generatie houtkachels wordt de verbranding zodanig geregeld dat de luchttoevoer steeds optimaal is, waardoor de emissies minimaal zijn. Als je op de kwaliteitslabels let en kiest voor een exemplaar met een hoog rendement, dan blijft de milieu-impact enigszins beperkt. Een nieuwe houtkachel moet de EU-verplichte CE-markering hebben: die garandeert de veiligheid van de kachel en een minimaal rendement. Vaak staat er op de houtkachels ook een rendementslabel. Het label geeft informatie over het rendement, het maximum vermogen en de uitstoot van koolmonoxide (CO).
Stoken met hout in massakachels
Een derde alternatief om te blijven stoken met hout zijn massakachels, zoals speksteenkachels en tegelkachels. Dit soort kachels zijn opgebouwd uit speksteen of een ander steenachtig materiaal met een hoge thermische massa, of inertie. De warmte wordt daardoor erg lang vastgehouden en zeer traag afgegeven. Moderne massakachels (zoals de finoven) hebben een hoog rendement: ze benutten zo’n 80% tot 90%van de energie uit het hout. Deze kachels zijn ook veiliger, aangezien de oppervlaktetemperatuur aan de buitenzijde van kachel zo laag is dat je de kachel gewoon kan aanraken. Toch zijn ze minder efficiënt dan pelletkachels, en sommige moderne houtkachels. Bovendien stoken ze nog steeds met hout, en dus stoten ze natuurlijk ook nog steeds behoorlijk wat fijn stof uit.
Overweeg een fijnstoffilter voor je houtkachel
Ondanks de meest recente innovaties, stoot een hout- of pelletkachel nog steeds een pak meer fijn stof uit ten opzichte van klassieke verwarmingssystemen, zoals een gascondensatieketel of zelfs een mazoutketel. Daarom is het zeker zinvol om de aanschaf van een fijnstoffilter voor je houtkachel te overwegen. Een fijnstoffilter kan wel 95% van het fijn stof uit de uitgaande rook filteren. Aan zo’n kachelfilter hangt natuurlijk wel een prijskaartje, maar de winst op vlak van gezondheid en milieu is onbetaalbaar.
Bron: Vlaamse overheidgemiddelde uitstoot van fijn stof (PM10-g/GJ)
Hout stoken op de juiste manier
Hoeveel schadelijke stoffen er vrijkomen en hoe efficiënt je warmt, hangt niet enkel af van het type verbrandingstoestel, maar ook van het gebruikte hout en de manier waarop je stookt. Lees daarom ook zeker onze stooktips.
Meer weten? Surf naar de website van de Vlaamse Overheid.
Wens je persoonlijk advies omtrent duurzaam verwarmen? Bij het onafhankelijke steunpunt in jouw provincie kan je altijd terecht voor individueel, onafhankelijk bouwadvies.
