Een woning waarin je de rest van je leven kan blijven wonen: het klinkt eenvoudig, maar er komt toch wat bij kijken. Het loont bijvoorbeeld om nu al na te denken over de toegankelijkheid. Zo hoef je later geen ingrijpende veranderingen meer te doen, als je een dagje ouder wordt of om een andere reden minder mobiel wordt. Interieurarchitecte Nele Vanwinge vertelde ons wat toegankelijk bouwen precies is, waar je rekening mee moet houden bij het ontwerpen van je woning, en waarom het slim is om nu al na te denken over later.
Interieurarchitecte Nele Vanwinge van INTO Interieurarchitectuur is gespecialiseerd in bio-ecologisch, duurzaam en toegankelijk wonen. Zij legt ons uit waar je zeker op moet letten als je wil inzetten op duurzaam en futureproof wonen.
Open woonkamer met voldoende beweegruimte en draaicirkels. Rechts steektrap: makkelijk voor traplift. Trapgat makkelijk voor huislift.
Wat is het grote voordeel van toegankelijk bouwen?
“Het grootste voordeel is dat je voor de rest van je leven goed zit. Je hoeft geen grote, dure, structurele aanpassingen te doen als je wil wisselen van kamers, wil inbreiden of uitbreiden of als je minder mobiel wordt. Geen sloopwerken en stof, geen complexe aanpassingen en dure ingrepen. Dat is goed voor je portemonnee en voor het milieu. Natuurlijk kan je je niet op alles voorbereiden, maar in elk geval zit de structurele basis goed waardoor aanpassingen aan jouw noden of die van je naasten geen grote drempel meer vormen.”
“Naast het structurele aspect, is er ook het emotionele, mentale aspect. Als je op het begin van je bouwproces al nadenkt over een toegankelijk ontwerp, dan is later de mentale stap niet zo groot als je van die voorzieningen gebruik maakt. Het is een grote stap om het bed in de woonkamer te zetten, om een helling aan te leggen voor een rolstoel of om muren uit te breken omdat de woning niet meer toegankelijk is. Veel mensen zeggen dat ze dan wel verhuizen naar een kleiner appartement of een zorgwoning, maar ook dat is een grote fysieke en mentale opgave. Als je een toegankelijke woning bouwt of renoveert, moet je die stappen niet meer zetten. Ga het gesprek nu al aan met jezelf en met je medebewoners en denk na over de toekomst. Onze woningen moeten anders ingericht worden, zodat we voorbereid zijn op elke levensfase en elke vorm van mobiliteit. In elk geval zal de mentale stap kleiner zijn, en de aanpassingen die je moet doen aan de woning ook.”
“Nog een voordeel is dat je veel kosten en materialen bespaart. Goed voor je portemonnee en voor de planeet. Door nu al voor een toegankelijke, duurzame woning te kiezen, hoef je later niet meer te investeren in dure en schaarse bouwmaterialen. Toegankelijk bouwen heeft dus ook veel te maken met circulair en duurzaam bouwen.”
Een brede deur kiezen geeft geen grote meerkost als je gaat (ver)bouwen, maar achteraf een brede deur plaatsen als je woning al af is, is veel moeilijker.
Vaak denken mensen dat toegankelijk wonen hetzelfde is als rolstoelvriendelijk wonen. Wat versta jij precies onder levenslang en toegankelijk wonen?
“Een toegankelijke woning is toegankelijk voor iedereen, en heeft niet enkel aanpassingen voor rolstoelgebruikers. Het ontwerp houdt rekening met elke gebruiker, in welke levensfase of met welke mobiliteit dan ook. De basis is zo universeel, dat er (eventueel met kleine, specifieke aanpassingen) niemand uitgesloten wordt.
Een eerste element daarbij - dat ik erg belangrijk vind, maar vaak wordt vergeten - is de locatie. Een woning dichtbij het openbaar vervoer, winkels, scholen en diensten is van onschatbaar belang. Het zorgt ervoor dat je in elke levensfase makkelijker op die plekken kan geraken, en dat maakt andersom jouw woning ook toegankelijker.
Ten tweede is de duurzaamheid van je keuzes belangrijk: de keuzes die je maakt voor je woning moeten de tand des tijds doorstaan, en de materialen ook. En dan liefst met een lage ecologische voetafdruk. Zorg er dus voor dat je ook denkt aan de situatie over 10, 30 of 50 jaar. Je isolatieschil moet dan nog aan de eisen voldoen, en ook de andere materialen gaan een lange tijd mee. Je indeling is praktisch en zal dat later nog steeds zijn, ondanks veranderende omstandigheden.
Nummer drie: comfortabel wonen. Jouw woning is maar comfortabel als die past bij jouw wensen en noden. Het moet op jouw maat zijn. Op elke leeftijd en in elke situatie. Kies voor een praktische indeling op basis van jouw leefpatronen, en van mogelijke toekomstige situaties. Denk aan ergonomie, gebruiksgemak en een aangenaam binnenklimaat. Een functionele, praktische woning die zonder grote aanpassingen voorziet in jouw noden, is goud waard.
Ten laatste: een gezonde woning heeft ook te maken met levenslang wonen. Gezonde, ecologische materialen zijn vaak herbruikbaar en makkelijk aanpasbaar, recycleerbaar en zorgen voor een aangenaam binnenklimaat. Dat kan gaan van isolatiematerialen tot ecologische verf. Wat veel mensen niet weten, is dat er in het oplosmiddel voor verf, lak, lijm en andere producten die we vaak gebruiken in onze interieurs, vaak vluchtige organische stoffen zitten die schadelijk zijn voor de gezondheid. Kiezen voor natuurlijke alternatieven is dus niet enkel aan te raden voor mensen met longproblemen en allergieën, maar het is goed voor iedereen. Met natuurlijke materialen kan je perfect hedendaags (ver)bouwen, in een moderne stijl. Bovendien wordt met natuurlijke materialen de materialenkringloop gesloten, en heb je een kleinere afvalberg. Dat komt het milieu alleen maar ten goede.”
Kies voor demontabele wanden uit bio-ecologische, herbruikbare materialen. Die kan je makkelijk wegnemen als het nodig is, en zo heb je weinig afval.
Kan je wat voorbeelden geven van toegankelijke en toekomstgerichte elementen?
- Kies voor zo min mogelijk hoeken en kantjes, beperk het aantal deuren en maak die deuren ook breed genoeg, maak doorgangen niet te smal en voorzie draaicirkels voor rolstoelen.
- Denk aan domotica, sensoren en drukknoppen en waar je die nodig zou kunnen hebben.
- Zorg dat je ruimtes multifunctioneel (kunnen) zijn: een bureau of speelkamer beneden kan later een slaapkamer worden bijvoorbeeld. Demonteerbare niet-dragende muren zijn ook een grote troef. Hierdoor heb je geen stof en miserie als je je woning wil herindelen, maar is het een kleine ingreep. Kies voor modulaire elementen, zoals demonteerbare gipsvezelplaten en maatwerk dat aangepast kan worden.
- Maak je douche nu al groot genoeg en zorg voor minstens één stevige wand om eventueel later een stoel op te monteren. Kies voor een glaswand die je later kan vervangen door een gordijn. Zorg ook dat de knoppen al laag genoeg staan, en vermijd kastjes onder de lavabo.
- Heb je geen ruimte voor een extra kamer beneden? Zorg dan voor een trap waar je altijd nog een lift op kan installeren, of ruimte voor een huislift.
- Zorg ervoor dat de badkamer, waskamer en kleerkasten dichtbij elkaar liggen, liefst op dezelfde verdieping. Maar al te vaak staat het wasmachine beneden en liggen de kleren boven. Gesleur met wasmanden op de trap zorgt voor veel ongevallen.
- Vermijd esthetische trapjes, opstapjes en onnodige niveauverschillen.
- Vermijd trappen zonder leuning (maar dit kan je later ook nog aanpassen).
- Zorg voor een logische positionering van de ruimtes. Stel jezelf telkens de vraag: is dit nog steeds praktisch over een aantal jaar? Welke levensfases staan mij te wachten? Kan een rolstoelgebruiker hier makkelijk leven? Is de indeling nog steeds comfortabel als ik ziek of minder mobiel word, of als ik thuiszorg nodig heb?
Moet je bij de tekentafel al zulke keuzes maken of kan je je woning achteraf ook nog toegankelijk maken?
“Zo’n keuzes zijn erg structureel. Het gaat over de indeling van een woning, over leidingen en doorgangen, over deuren en materialen. Je moet het dus van het begin af aan meenemen in je ontwerp. Als je nu al gebouwd of gerenoveerd hebt, en je wil je woning alsnog toegankelijk maken, dan vergt dat wel wat werk.”
Nele bouwt een moderne, bio-ecologische woning die klaar is voor de toekomst. Over elk detail is nagedacht.
In welke situaties kan je best beroep doen op een interieurarchitect, en wanneer op een gewone architect?
“Een interieurarchitect lijkt qua bevoegdheden veel meer op een architect dan je op het eerste zicht zou verwachten. Interieurarchitecten kiezen niet enkel de kleuren en de gordijnen, maar kunnen eigenlijk van begin af aan helpen bij het ontwerp van je woning. Een architect denkt van buiten naar binnen, een interieurarchitect van binnen naar buiten. Je moet beroep doen op een architect of studiebureau als er geraakt wordt aan de gevel of draagstructuur van de woning, maar in andere gevallen heeft een interieurarchitect dezelfde competenties.”
“Bij nieuwbouwprojecten schakelen mensen een architect in en wordt de woning volgens het plan van de architect opgebouwd: de klant weet waar de trap komt, waar de keuken zal staan, hoe breed de deuren zijn, waar de leidingen lopen, hoe dik de isolatie is. In het beste geval is de architect mee met het duurzame, toegankelijke verhaal en zijn de basisprincipes van levenslang wonen toegepast. Maar dat is helaas vaak nog niet het geval. Is je architect niet bezig met een toegankelijke opbouw, of wordt het interieur niet in detail uitgewerkt? Schakel dan tijdig een interieurarchitect in.”
“We bekijken het hele plaatje: beginnende met de circulatie. Dit is het looppad, de bewegingsruimte, de organisatie van de ruimtes binnen de woning volgens de gebruiker(s). Eveneens bekijken we de isolatie, luchtdichting, ... Daarna ga ik pas naar de inrichting van die ruimtes. (schrijnwerk tot materiaalkeuzes). Nu wordt een interieurarchitect soms nog gezien als een extra kost, maar het tegendeel is waar: het is een goede investering.Met een praktische, levenslange, duurzame en toegankelijke opbouw bespaar je jezelf later enorm veel kosten. Ik raad ook altijd aan om te investeren in een goede structuur, eerder dan in elementen die je later nog kan veranderen of toevoegen, zoals meubels en kasten. Toch valt er ook bij die minder structurele elementen veel te winnen aan gebruiksgemak en comfort, waar ik klanten ook bij help.”
Wat is jouw belangrijkste tip voor mensen die nu gaan renoveren of bouwen?
“Mijn motto is: “het moet praktisch zijn.” Een mooi interieur waar je op vloekt, is geen geslaagd interieur. Een knappe keuken ten voordele van een goede, duurzame isolatieschil, is geen meerwaarde. Mijn focus ligt op het energetische, ecologische en duurzame.”
“Maar vooral: denk nu al aan later. Durf het gesprek met jezelf en anderen aan te gaan, en wees niet bang voor de toekomst.”
