Sommige woningen zijn er zo slecht aan toe dat afbreken en vervangen door nieuwbouw een betere optie lijkt dan renoveren. Toch is het niet altijd duidelijk, en blijft de afweging moeilijk: slopen of renoveren? Eva Heuts, experte duurzame stedenbouw, en Stijn Brancart, expert circulair bouwen, schetsen het bredere plaatje.
Schaarse grondstoffen, overvloedig afval
De bouwsector heeft een behoorlijke impact op het klimaat. Wil je die impact beperken, dan kies je meestal best voor een grondige renovatie, stelt Stijn Brancart van VIBE.
Stijn Brancart: “In de meeste gevallen is renovatie beter voor het klimaat en het milieu dan slopen. De bouwsector heeft een enorme impact op onze natuurlijke omgeving en is verantwoordelijk voor een groot aandeel van de jaarlijkse CO2- en broeikasgasuitstoot. Ook de veroorzaakte afvalstroom en het gebruik van schaarse grondstoffen binnen de sector zijn aanzienlijk. De bouwwereld is jaarlijks verantwoordelijk voor 40% van het energiegebruik en benut volgens onderzoek de helft van de materialen die wereldwijd worden ontgonnen. Het patrimonium ‘beter isoleren om de CO2-uitstoot te reduceren’ tijdens de gebruiksfase is één belangrijk aspect. Maar er zijn meerdere aspecten om mee rekening te houden.”
De bouwwereld is jaarlijks verantwoordelijk voor 40% van het energiegebruik en benut volgens onderzoek de helft van de materialen die wereldwijd worden ontgonnen.
Eva Heuts, experte duurzame stedenbouw bij VIBE
De ecologische voetafdruk van (ver)bouwen
De gebruiksfase is dus één facet van de CO2-uitstoot die de bouwwereld met zich meebrengt, maar de ecologische voetafdruk van een woning is meer dan de cijfers die je vindt op je energieprestatiecertificaat (EPC). Naast isoleren en duurzaam verwarmen, komen er nog andere factoren bij kijken.
Eva Heuts: “Te vaak gaat de aandacht naar de isolatie en de kost op je energiefactuur als men praat over de milieu- of klimaatimpact van een woning, maar dat is te kort door de bocht.”
Stijn Brancart: “Je moet ook rekening houden met de ingebedde energie. Elk gebouw bevat namelijk een grote massa aan bouwmaterialen die elk een milieu-impact hebben. Die impact is de combinatie van de ontginning van de grondstoffen, de verwerking van die grondstoffen tot producten, het transport en natuurlijk het bouwen zelf.”
Eva: “Indien we de voorkeur geven aan slopen, gaat deze ingebedde energie en impact resoluut verloren. Waardevolle producten die hun technische levensduur nog niet bereikten, degraderen we zo tot afval.”
Stijn: “Downcycling (het recycleren met waardeverlies) is door de huidige manier van bouwen vaak het enige waardevolle alternatief voor stort of verbranding. Een veel beter, maar minder vaak gebruikte strategie is het hergebruik, de herbestemming of renovatie van gebouwen. Daarbij zet je het kapitaal maximaal in en gaan de waardevolle stoffen niet verloren.”
Een recente studie van EnergyVille/VITO toont aan dat een minderheid van onze gebouwen er zo slecht aan toe is dat sloop en nieuwbouw de betere optie zijn.
Srijn Brancart, expert circulair bouwen
Duurzaam renoveren is vaak de beste keuze
De beste optie voor de twee experten van VIBE is daarom vaak renoveren met aandacht voor doorgedreven isolatie, de toepassing van circulaire principes en het gebruik van gezonde en milieuverantwoorde bouwmaterialen.
Eva: “Een recente studie van EnergyVille/VITO toont aan dat een minderheid van onze gebouwen er zo slecht aan toe is dat sloop en nieuwbouw de betere optie zijn. Bij nieuwbouw is momenteel het aandeel ingebedde energie al zo goed als gelijk aan het aandeel operationele energie voor verwarming. Dat wil zeggen: als je een gebouw over zijn hele levensloop beschouwt, dan zit reeds 40% van de benodigde energie ingebed in de draagstructuur. Dat is heel veel. Sloop je, dan ben je al die energie kwijt.”
Slopen: een verouderd concept
Stijn: “Binnen de transitie naar een circulaire economie zullen we sowieso moeten afstappen van het concept ‘sloop’ en evolueren naar demontage en selectieve ontmanteling van gebouwen met maximaal hergebruik van de bouwcomponenten.”
Eva: “Duurzame materiaalkeuzes maken natuurlijk ook een groot verschil. Analyses van de levenscyclus van materialen laten toe producten te kiezen die een gunstige impact hebben op milieu en klimaat. Zo wordt er rekening gehouden met de levenscyclusfases van een gebouw (productfase, bouwfase, gebruiksfase en eindfase) maar ook met milieu-indicatoren zoals verzuring, landgebruik en klimaatverandering.”
Weten hoe je een duurzaam bouwmateriaal kiest? Baseer je op deze principes en instrumenten.
Renoveren of slopen: niet altijd een gemakkelijke keuze
Sloop en herbouw leiden tot verschraling
Duurzame materiaalkeuzes, demontage en maximaal hergebruik: met geen woord wordt er nog gerept over ‘sloop.’ Volgens Eva en Stijn is volledige afbraak slechts in beperkte gevallen de meest interessante optie. Als je kijkt naar het brede plaatje, dan zal renoveren meestal als beste én meest duurzame oplossing uit de bus komen.
Eva: “Ook vanuit erfgoed en beeldkwaliteit is renovatie in vele gevallen de beste optie. De huidige trend van verdichting door de afbraak van karakteristieke gebouwen en de verappartementisering van onze gemeentelijke kernen is een aspect dat het ruimtelijk identiteitsverlies in dorpen in de hand werkt. Typerende gebouwtypologieën, streekeigen materialen of specifieke dorpseigenschappen verdwijnen onder de sloopkogel. De schaalvergroting en verschraling komen de identiteit van onze dorpen niet ten goede. Dorpsstraten krijgen een haast uniform en generiek karakter. De noodzaak tot een genuanceerd beleid rond kernversterking dringt zich dus op.”
“Om de schaarse open ruimte te vrijwaren en te behouden, moeten we daarom onze stads- en dorpskernen verdichten of versterken. Vooral stadskernen hebben de opgave om de toenemende bevolking op te vangen. Waar steden inzetten op kernverdichting en groei, dienen dorpen en gehuchten in te zetten op kernversterking. Ze staan niet voor een kwantitatieve maar kwalitatieve opgave. De verbetering van de woonomgeving staat hier op de eerste plaats. Het eigenlijke doel van kernversterking en -verdichting is de versterking van de open ruimte. Verdichting is een middel. Dat mogen we niet uit het oog verliezen.”
Wanneer dan wel slopen?
De klimaatagenda drukt de beleidsmakers op de feiten: we moeten open ruimte versterken om het hitte-eiland effect in steden tegen te gaan. Ook is die open ruimte noodzakelijk voor ecosystemenen, klimaatadaptatie, waterberging, landbouw, recreatie en ontspanning.
Eva: “Om de open ruimte in ere te herstellen, moeten de beleidsmakers open ruimtegebieden, beekvalleien en groenblauwe netwerken versterken. Slecht gelegen gebouwen moeten op termijn afgebroken worden, zonder vervanging. De Vlaamse overheid moet dus werk maken van een uitdoofbeleid voor slecht gelegen woningen en gebouwen. Een veralgemeend btw-tarief van 6% voor sloop en heropbouw heeft daarom een negatief effect voor de open ruimte in ons Vlaamse land. En wie geniet nu niet van de natuur?”
Het is duidelijk: VIBE is geen voorstander van sloop en heropbouw. De stimulatie van doordachte, kwalitatieve renovaties met aandacht voor doorgedreven isolatie en de toepassing van circulaire bouwprincipes moet daarentegen aangemoedigd worden door de Vlaamse overheid. Dit met extra aandacht en voordelen voor de woningen die in stads- en dorpskernen gelegen zijn. Enkel zo verzoenen we de versterking en verdichting van onze steden en dorpen met een solide renovatiepolitiek. En dat is nodig.
