Bij het bouwen van een woning is duurzaamheid een steeds belangrijkere overweging. Veel aandacht gaat daarbij naar het energieverbruik. Maar dat is slechts een beperkt aandeel van de koolstofvoetafdruk van je huis. De bouw van de woning zelf slorpt ook heel wat energie op. Een belangrijk concept hierbij is "embodied carbon," oftewel de totale hoeveelheid koolstofuitstoot die gepaard gaat met de bouw en levensduur van een gebouw, los van het gebruik ervan.
Iedere duurzame bouwer droomt van een laag E-peil, groene verwarming, zonnepanelen op het dak en efficiënte toestellen die je leven makkelijk en energiezuinig maken. Resultaat: een lage energiefactuur en een beperkte CO2-uitstoot.
Maar voordat het licht aan kan en de thermostaat opspringt, moet een woning eerst gebouwd en ingericht worden. Alle materialen die tijdens de bouw worden gebruikt, zoals staal, cement en glas zorgen voor veel CO2-uitstoot. Hetzelfde geldt voor je interieur. Denk aan meubels, de keuken of de vloer. Nog voordat je je gebouw kan gebruiken, is er kortom al heel wat CO2 uitgestoten. In het vakjargon heet dit ‘embodied carbon’, ook wel bekend als de koolstofvoetafdruk van een gebouw.
Embodied carbon gaat van de productie tot het vervoer, en van de bouwprocessen tot de sloop van materialen."
Wat is embodied carbon?
‘Embodied carbon’ verwijst naar de CO2-uitstoot die wordt veroorzaakt door alle stappen in de levenscyclus van een gebouw. Vanaf de winning van grondstoffen tot de sloop. Dit omvat de productie van bouwmaterialen, transport, constructie, gebruik en uiteindelijk verwijdering van materialen. Het omvat zowel directe emissies (bijvoorbeeld tijdens de productie van bouwmaterialen) als indirecte emissies (bijvoorbeeld tijdens het transport van materialen naar de bouwplaats).
Enkele voorbeelden van bronnen van embodied carbon zijn:
- Productie van bouwmaterialen: De productie van materialen zoals beton, staal, baksteen en glas kan aanzienlijke hoeveelheden CO2-emissies veroorzaken. Zo zijn staal en cement elk verantwoordelijk voor 5 tot 7 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot.
- Vervoer: Het transport van materialen en vaklui naar de bouwplaats en de emissies die gepaard gaan met het gebruik van de voertuigen.
- Bouwprocessen: De energie, met bijhorende emissies, die nodig is om een gebouw te bouwen, inclusief het verwarmen, koelen en verlichten van de bouwplaats.
- Sloop en verwijdering: Het proces van slopen, verwijderen en recyclen van materialen wanneer een gebouw aan het einde van zijn levensduur komt
Simpel gezegd staat embodied carbon dus voor alle koolstofemissies die doorheen de levensfases van een woning worden veroorzaakt maar niet rechtstreeks verband houden met het gebruik ervan. Die laatste noemen we dan weer de “operationele koolstofvoetafdruk” (operational carbon). Dit is de CO2-uitstoot gepaard met de energie die je toestellen, licht en verwarming nodig hebben.
Hoe groot is het aandeel embodied carbon?
Het aandeel embodied carbon is best aanzienlijk bij een woning. Een snelle berekening maakt dat duidelijk.:
- De 'embodied carbon' van een traditionele woning ligt hoog: zo rond de 500 kg CO₂ₑ/m². Dit geeft voor een nieuwbouw van 150 m² ongeveer 75 ton CO₂ₑ.
- Als aardgas ook voor de verwarming wordt gebruikt (naast koken en warm water), dan verbruikt een gemiddeld gezin zo’n 20.000 kWh.
- Als je bovendien weet dat aardgas staat voor 0,198 kg CO₂ₑ per kWh, dan weet je dat de ‘operational carbon’ van een gemiddelde woning goed is voor 4 ton per jaar. Of anders gezegd: pas na meer dan 18 jaar heb je meer koolstof verbruikt dan de embodied carbon van je woning. Bij stookolie verbruik je zelfs nog meer CO2 (0,264 kg CO₂ₑ per kWh).
Dit wil zeggen dat er bij een gemiddelde woning veel CO2 vervat ligt in de woning zelf, én dat er ook veel CO2 verbruikt wordt als je erin woont, kookt, verwarmt enzovoorts. Zowel de embodied carbon als de operational carbon liggen hoog.
Woon je echter in een energiezuinige woning en verwarm je met een warmtepomp, dan ziet de rekening er helemaal anders uit. Het aandeel operational carbon ligt een stuk lager. Een energiezuinige woning met warmtepomp en inductievuur is makkelijk 5 keer zuiniger, waardoor de operationele koolstofvoetafdruk slechts rond de 0,8 ton CO₂ₑ per jaar schommelt (elektriciteit zorgt voor 0,23 kg CO₂ per kWh). Dit betekent dat een woning ongeveer doorheen zijn hele levenscyclus evenveel CO₂ₑ zal uitstoten, dan nodig was om ze te bouwen en nadien te slopen.
Door circulair te bouwen, kunnen we onze koolstofemissies flink verlagen."
Hoe de embodied carbon verlagen?
Een van de belangrijkste instrumenten om deze verborgen kant van koolstofemissies aan te pakken, is circulair bouwen. Circulair bouwen helpt om de verspilling van eindige materialen en grondstoffen terug te dringen. We proberen zo weinig mogelijk nieuwe materialen te gebruiken, en zetten in op hergebruik en lokale, hernieuwbare bronnen. Zo helpt circulair bouwen ook om klimaatverandering tegen te gaan. Alle materialen hebben ‘embodied emissions’, maar door materialen uit te sparen en te hergebruiken, komt er veel minder CO2 in de lucht dan wanneer er nieuwe materialen geproduceerd, verwerkt, geïnstalleerd en onderhouden moeten worden. Twee vliegen in één klap. Sterker nog: hoe meer materialen we gebruiken, hoe moeilijker ze te winnen zullen zijn, en dus hoe meer energie het zal vragen om ze te verwerken tot bouwmaterialen voor onze woningen.
Maar wat betekent dit concreet? Hoe kan jij helpen om de koolstofvoetafdruk van je bouwproject terug te dringen? Enkele strategieën met grote impact:
- Bouw niet: Vermijd onnodige ingrepen en probeer zo ver mogelijk te reiken met het bestaande. Voorbeelden hiervan zijn: renovatie in plaats van sloop en heropbouw of nieuwbouw, of je woning niet uit te breiden of aan te passen als het niet hoeft.
- Efficiënt ontwerp: Zet in op een efficiënte lay-out van je woning en gebruik van ruimte. Dit zal leiden tot minder materiaalverbruik en energiegebruik.
- Materialen met een lagere koolstofvoetafdruk: Kies voor duurzame bouwmaterialen met een lage CO2-uitstoot, zoals gerecyclede materialen, materialen met een lange levensduur en lichtgewicht constructiematerialen.
- Lokale materialen: Gebruik materialen die lokaal geproduceerd zijn, zo verminder je de CO2-uitstoot die gepaard gaat met transport.
- Hergebruik: Hergebruik zoveel mogelijk materialen van en rond de site of geef ze een tweede leven elders.
- Bouwmethoden met een lagere koolstofuitstoot: Zet in op bouwtechnieken met een lagere impact, zoals modulaire constructie en prefabricatie.
- Levensduurdenken: Plan je bouwproject toekomstgericht met een lange levensduur in gedachten. Dit kan helpen om de embodied carbon in de loop van de tijd te verminderen, omdat er minder vaak aanpassingen nodig zullen zijn. Denk niet enkel aan nu, maar ook aan toekomstige situaties of veranderingen en plan die in.
- Onderhoud: Plan veelvuldig onderhoud en inspectie. Ze verlengen de levensduur van je woning en de materialen aanzienlijk.
Dit artikel kwam tot stand door steun van Vlaanderen Circulair en VLAIO.
