Natuurlijk bouwen. Eeuwenoud maar tijdloos, eenvoudig maar doeltreffend als het goed is uitgevoerd. Voor natuurlijk bouwen moet je ook een beetje ‘omdenken’ en afstappen van de traditionele gang van zaken. Maar hoe gaat dat precies? We spraken met Hilde Vanwildemeersch van Woonder: een coöperatie voor natuurlijk bouwen waar je ook terecht kan voor advies, natuurlijke materialen en opleidingen. Zij legt uit wat de voordelen en valkuilen zijn van deze bijzondere bouwmethode.
De grote vraag: wat is natuurlijk bouwen?
Hilde: “Natuurlijk bouwen doe je met bouwmaterialen die recht uit de natuur komen, en die niet of nauwelijks bewerkt worden. We gebruiken bij voorkeur materialen van plantaardige oorsprong, zoals strobalen, hennep (in kalkhennep), andere vezelgewassen en hout, natuurlijk. Die zijn hernieuwbaar, ruim voorradig en lokaal. Ook bouwmaterialen met een minerale oorsprong zoals schelpen, kalk en leem worden gebruikt. We bouwen nagenoeg zonder bewerkte materialen zoals plastics, cement, beton of chemicaliën, ook geen platen en folies, omdat er meestal natuurlijke alternatieven zijn.”
Natuurlijk bouwen is eeuwenoud. De kwaliteit ervan zien we vandaag nog. Alles dat ouder is dan pakweg 70 jaar is natuurlijk gebouwd. Onze steden staan er vol van.
De kalkhennep is nog zichtbaar in de muren van deze rijwoning.
Bouwen met leem en stro: dat deden ze vroeger al. Hoe modern is deze manier van bouwen eigenlijk?
“Natuurlijk bouwen is eeuwenoud, dat is waar. Maar de kwaliteit ervan zien we vandaag nog. Alles dat ouder is dan pakweg 70 jaar is natuurlijk gebouwd. Onze steden staan er vol van. We zijn die kennis onderweg kwijtgeraakt, maar vandaag pakken we die terug op. Moeten we terug naar vroeger? Ja en nee. Als we naar hedendaagse normen bouwen met de materialen van vroeger, winnen we veel comfort en sparen we de aarde. Natuurlijk bouwen kan veel kwaliteiten bieden die we nu zoeken. We kunnen innoveren door terug te grijpen naar de no-nonsens eenvoud van vroeger en dat doortrekken naar vandaag. Daardoor bouw je tijdloos.”
Zijn bio-ecologisch bouwen en natuurlijk bouwen hetzelfde?
“Op het eerste zicht lijken ze erg op elkaar. Bio-ecologische materialen zijn gebaseerd op natuurlijke bronnen, maar worden vaak gemengd met synthetische materialen. Natuurlijk bouwen gebruikt weinig bewerkte materialen. Waar je bij natuurlijk bouwen zou werken met strobalen, zou je bij bio-ecologisch bouwen kunnen denken aan synthetisch gebonden isolatiematten van vezels zoals gras of hennep.”
Natuurlijke woning van Sigrid & Thomas
Waarin verschilt natuurlijk bouwen nog van traditionele bouwmethodes?
“De opbouw is anders. Bij traditionele woningen werk je vaak met allerlei platen en folies die ervoor zorgen dat je woning luchtdicht en dampdicht is van binnen, en dampopen van buiten. Je wil je constructie op die manier beschermen tegen condens. Bij natuurlijke woningen is de bouwfysica heel anders.”
“Bij natuurlijk bouwen werk je met luchtdichte, maar dampopen en capillair actieve buitenmuren. Dat betekent dat er vocht door de poriën van de materialen kan bewegen. Je werkt dus niet met dampdichte folies zoals bij traditionele bouwmethoden, maar je zorgt ervoor dat je constructie volledig dampopen is. De damp die ontstaat in je woning door te ademen, wonen, douchen, koken wordt door de constructie opgenomen en dan naar buiten afgevoerd, tot er een evenwicht bereikt is. Zo blijft je vochthuishouding stabiel en krijg je een fijn binnenklimaat.”
Twee voorbeelden van een volledig dampopen constructie met natuurlijke materialen:
1. Nieuwbouw met strobalen
- Structuur van houtskelet.
- De structuur wordt opgevuld met geperste strobalen. Die isoleren de buitenmuren, het dak en de vloer.
- Aan de buitenwand wordt (tras)kalkpleister geplaatst. Deze laag beschermt de strobalen tegen weersinvloeden - die is waterwerend maar dampopen.
- Langs de binnenzijde worden de strobalen bepleisterd met leem.
2. Renovatie met kalkhennep
- Lichte structuur van houtskelet aan de binnenkant van de bestaande buitenmuur in baksteen.
- Leidingen die in de muur komen, worden eerst geplaatst, dan is slijpen niet nodig.
- De structuur wordt opgevuld met kalkhennep tot tegen de bestaande muur, er is geen spouw.
- Langs de binnenzijde wordt de kalkhennep bepleisterd met leem of kalk.
- Op een erg poreuze bakstenen buitenmuur komt kalei: dat is waterkerend, maar dampopen.
Wat zijn de grote voordelen van natuurlijk bouwen? Wat zijn de valkuilen/risico’s?
“Het allergrootste voordeel van natuurlijk bouwen is het comfort. Op een low tech manier stabiliseert de gebouwschil het binnenklimaat. We gebruiken verwarming en ventilatie om het te optimaliseren, maar het werkt ook al goed op zichzelf.
Daarnaast is er natuurlijk de klimaatwinst van deze bouwmethode. Door gebruik te maken van onbewerkte plantaardige materialen of reststromen, sla je CO2 voor lange tijd in het gebouw op. Het gaat heel erg uit van een wederkerige relatie met je omgeving en de natuur. Maar vóór je natuurlijk gaat bouwen, moet je eerst kijken of het echt nodig is om ‘nieuw’ te bouwen. Gebouwen en materialen hergebruiken of recupereren is erg waardevol als je daardoor minder nieuwe grondstoffen moet gebruiken.”
“Ook is de opbouw relatief eenvoudig. Architecten verbazen zich daar vaak over, ze zijn veel meer complexiteit gewoon. De eenvoud maakt het ook toegankelijk voor iemand die zelf aan de slag wil gaan. We geven met Woonder dan ook opleidingen, en begeleiden architecten, aannemers en bouwheren bij het bouwproces. Het zijn vergevingsgezinde materialen en de opbouw is simpel, maar je kan je er ook aan mispakken als je ondoordacht aan de slag gaat. Vooral wanneer er gemengd wordt tussen bouwmethodes, zorgt dat voor problemen. Je moet letten op de bouwdetails en een juiste structuur. Want problemen in een natuurlijk gebouw worden meestal veroorzaakt door dampdichte materialen of materialen die onvoldoende capillair actief zijn, denk aan bouwplaten en folies, maar ook houtwolplaten. Die komen veelvuldig voor in een klassieke houtskeletbouw, maar mogen in een natuurlijk gebouw enkel met kennis van zaken toegepast worden. Voor architecten en aannemers is dit wel omdenken.”
Het allergrootste voordeel van natuurlijk bouwen is het comfort. Op een low tech manier stabiliseert de gebouwschil het binnenklimaat. We gebruiken verwarming en ventilatie om het te optimaliseren, maar het werkt ook al goed op zichzelf.
Workshop strobalenbouw
Zijn er al veel mensen die natuurlijk bouwen?
“België is één van de Westerse landen met de grootste dichtheid aan natuurlijke gebouwen per inwoner. Dat is misschien verbazend, want je ziet niet altijd aan de buitenkant of een woning natuurlijk is gebouwd of niet. Denk maar aan oudere woningen die langs de binnenkant geïsoleerd zijn met kalkhennep. We doen het dus niet slecht, al moedigt het beleid het nog niet aan. Natuurlijk bouwen wint wel aan terrein. Er is veel aan het verschuiven. Er is veel interesse van bouwers en verbouwers, en er is een groeiende groep architecten en aannemers die de kennis en kunde hebben om natuurlijk te bouwen. Ook geraakt natuurlijk bouwen steeds meer ingeburgerd in de academische wereld. In verschillende Belgische universiteiten zoals UHasselt, maar ook UGent, Howest en LUCA hebben wij al modules rond natuurlijk bouwen gegeven. Studenten en jonge architecten verlangen echt naar die kennis.”
Vanwaar het succes?
“De wereld verandert, dus we moeten dingen herdenken. Natuurlijk bouwen biedt een antwoord op een aantal heel prangende vragen: de klimaatcrisis en de grondstoffencrisis bijvoorbeeld. Door de stijgende prijzen van traditionele grondstoffen staan mensen veel meer open voor alternatieven. Vandaag is er vaak geen prijsverschil meer tussen natuurlijk en traditioneel bouwen, en daardoor wordt het steeds toegankelijker.”
Hoe zit het met de regelgeving en certificering voor natuurlijk bouwen?
“Natuurlijk bouwen kan al volop, en we zijn goed op weg om het ook de logische keuze te maken. Er komen telkens meer natuurlijke materialen op de markt, maar vaak beschikken die vandaag nog niet allemaal over een certificatie. Veel beoordelingsmethodes zijn trouwens ook niet echt op deze producten afgestemd. Het comfort van een binnenklimaat wordt bijvoorbeeld niet gemeten, terwijl natuurlijke materialen daar in de praktijk in uitblinken. Waarom meten we niet de voltooide woningen? Waarom vragen we niet naar de ervaringen van de bewoners? Wij vinden het wel belangrijk om kwalitatieve materialen te garanderen. Meer gecertificeerde materialen met een gekende lambda-waarde voor je energieprestatieberekening helpen zeker. Zo krijgt natuurlijk bouwen de plek die het verdient.”
Wil je natuurlijk bouwen? Doe dat steeds met professionele begeleiding. Natuurlijk bouwen - en zeker de gebruikte materialen - zijn ook erg toegankelijk voor zelfbouwers, maar de bouwfysica is anders dan bij klassiek bouwen en vraagt expertise.
Benieuwd naar hoe natuurlijk bouwen er in de praktijk uitziet? Kijk eens binnen bij Sigrid en Thomas, die samenwerkten met Woonder. Andere natuurlijke projecten vind je hier.