Verwarmen met een hybride warmtepomp

Een hybride warmtepomp is een ketel en warmtepomp in één. Het is een aantrekkelijke oplossing voor minder goed geïsoleerde woningen die aanzienlijk minder gas of mazout willen verstoken. Een C02-besparing van 25 procent is mogelijk. Je kan een hybride warmtepomp combineren met je bestaande cv-ketel, maar er bestaan ook kant-en-klare systemen waarbij warmtepomp en ketel in één toestel zijn geïntegreerd. 

Wanneer wel?

• Een hybride warmtepomp is een duurzaam alternatief voor bestaande woningen die niet voldoende goed geïsoleerd zijn om een volwaardige warmtepomp te laten renderen, en toch aanzienlijk minder CO2 willen uitstoten. Bestaande leidingen en radiatoren kunnen bovendien ook gewoon behouden blijven.

Wanneer niet?

• Bij goed geïsoleerde woningen met lage temperatuurverwarming (bijv. vloerverwarming of ventilo-convectoren) is de keuze voor een volwaardige elektrische warmtepomp een duurzamere keuze.  
• Zijn je buitenmuren, dak en vloer niet of nauwelijks geïsoleerd, dan investeer je beter eerst in extra isolatie.
• Als er een warmtenet ligt (of komt) in je straat.

De hybride warmtepomp is in Vlaanderen weinig bekend. Opmerkelijk, want in onze directe buurlanden zijn ze al lange tijd in gebruik en worden ze steeds populairder. Reden: het is een efficiënte tussenoplossing, in afwachting van een grondige renovatie, bij woningen met beperkte graad van isolatie en/of centrale verwarming met radiatoren. Deze zijn vaak niet geschikt of efficiënt en uitsluitend met een volledige warmtepomp te verwarmen. Bovendien vraagt de installatie weinig breekwerk. Een hybride warmtepomp kan op nagenoeg ieder bestaand verwarmingssysteem aangesloten worden. Je kan je bestaande cv-ketel behouden en je radiatoren kunnen ook gewoon behouden blijven. Een gasaansluiting of mazouttank blijft wel nog nodig.

Een hybride warmtepomp is een warmtepomp met een cv-ketel als backup. Hoe beter je woning geïsoleerd is en hoe lager de temperatuur waarop je de warmte kan verspreiden in je woning (bijvoorbeeld via vloerverwarming), hoe minder de cv-ketel in actie moet komen. De warmtepomp zal doorheen het jaar voor een groot deel van de warmte zorgen in huis. Enkel als het buiten erg koud is en voor de aanmaak van sanitair warm water, springt de cv-ketel bij. Het systeem zal steeds de meest duurzame of rendabele oplossing zoeken voor jouw situatie. 

Waarom passen we ze hier dan nog zo weinig toe? In Belgie is het verschil in prijs tussen gas en elekticiteit veel groter dan in onze buurlanden omwille van de eenzijdge taxering van elektriciteit. Hierdoor gaat het deel warmtepomp in een hybridetoestel nauwelijks draaien als je de overgang van gas naar warmtepomp op prijs instelt. Komt er bij ons een taxshift van elektriciteit naar gas, dat wordt de hybridewarmtepomp bij ons ook finacieel interessant. Trouwens, dat is ze nu al als je ze combineert met goedkope stroom uit zonnepanelen.

Comfortabel?

Een hybride warmtepomp is even comfortabel als je oude verwarmingssysteem. Ook de plaatsing is vrij eenvoudig. Bestaande radiatoren en leidingen moeten niet vervangen worden. Het breekwerk blijft dus beperkt.

Een hybride warmtepomp heeft wel een buitenunit – qua uitzicht te vergelijken met een airco - die geluid maakt wanneer hij draait. Sommige mensen vinden dit geluid vervelend. Een doordachte opstelling kan deze mogelijke hinder tot een minimum beperken. De buitenunit maakt enkel geluid als de verwarming aanslaat. In de zomer, wanneer je het vaakst buiten zit of het raam open staat, merk je er dus het minst van.

Hoe werkt een hybride warmtepomp?

Een hybride warmtepomp is een combinatie van een hoogrendementsketel met een kleine elektrische warmtepomp, die warmte onttrekt aan de buitenlucht. Je kan de warmtepomp combineren met je bestaande cv-ketel, maar ze bestaan ook als kant-en-klaar systeem op de markt. In dat geval zijn de warmtepomp en de ketel geïntegreerd in één toestel.

All-in-one of boosterwarmtepomp?

Als kant-en-klaar model vervangen ze gewoon je cv-ketel. Qua uitzicht en grootte verschillen ze weinig van een gascondensatieketel. Wel moet er een buitenunit geplaatst worden – net zoals bij een split lucht-warmtepomp - die warmte kan onttrekken aan de buitenlucht en transporteert naar de binnenunit van de warmtepomp. De meeste all-in-one systemen werken op gas. Hybride warmtepompen op stookolie vind je zelden.   

Wil je graag je bestaande ketel behouden (gas of stookolie), dan neemt de hybride warmtepomp de vorm aan van een boosterwarmtepomp. Die wordt gekoppeld aan je ketel en neemt niet veel meer plaats in dan een grote schoendoos (30-30-60 cm). Een bijhorende slimme regeling stuurt en regelt beide apparaten. Een hybride warmtepomp combineren met een bestaande ketel is enkel zinvol als je ketel vrij recent en in goede staat is. Anders kies je beter voor het hybride all-in-one systeem of investeer je in een andere duurzame verwarmingstechniek.

Bijna alle hybride warmtepompen halen hun warmte uit de omgevingslucht. In principe is het ook mogelijk dat ze bijkomende energie uit de bodem winnen, zoals een bodemwarmtepomp. Maar omdat dit extra werken vraagt (graafwerken in tuin), wordt deze optie nauwelijks gekozen. Een hybride warmtepomp kies je net omdat de plaatsing eenvoudig en snel is. 

Ketel of warmtepomp?

Afhankelijk van de buitentemperatuur en je persoonlijke instellingen zet het warmtepompsysteem ofwel de warmtepomp ofwel de ketel in werking. Stel je de hybride warmtepomp zo in dat ze steeds kiest voor het systeem met de laagste CO2-productie, dan zal de warmtepomp het vaakst aanslaan. Pas wanneer de buitentemperatuur onder de 4 graden daalt, en je systeem oordeelt dat het rendement van de warmtepomp onvoldoende is, zal de cv-ketel de productie van warmte en warm water overnemen. Stel je het toestel zo in dat het kiest voor de laagste prijs, dan zal de warmtepomp zelden aanstaan, tenzij je het verbruik volledig kan compenseren door de opbrengst van je zonnepanelen.

Het omschakelpunt – het punt dat de cv-ketel het overneemt van de warmtepomp – kan per woning verschillen en wordt ingesteld door je installateur. Die bepaalt dat op basis van jouw persoonlijke voorkeuren, de kenmerken van je woning, je verwarmingssysteem, de energieprijzen, de buitentemperatuur en de eigenschappen van je warmtepomp. Dat gebeurt meestal automatisch via een slimme sturing. Soms vraagt het even tijd om de ideale instelling te vinden.

Het is hoofdzakelijk de cv-ketel die instaat voor de productie van warm water voor de badkamer en de keuken. Heb je  een zonneboiler, dan maak je je warm water ook gedeeltelijk aan met behulp van hernieuwbare energie en moet de gasketel minder draaien. Daardoor daalt de CO2- uitstoot van het systeem nog sterker, maar de investeringskost verhoogt aanzienlijk.

Voordelen van een hybride warmtepomp

• Ideaal voor bestaande woningen die minder goed geïsoleerd zijn en/of een systeem van centrale verwarming hebben met radiatoren en die het elektrisch verbruik van het toestel kunnen compenseren met de opbrengst van hun zonnepanelen.
• Vraagt weinig breekwerk bij installatie
• Bestaande radiatoren en leidingen kunnen behouden blijven.

Wat is het rendement van een hybride warmtepomp?  

Het warmtepompdeel van de hybride warmtepomp werkt zoals andere warmtepompen op stroom. De efficiëntie van een warmtepomp wordt uitgedrukt via de COP of 'coefficient of performance'. Dit is de verhouding tussen de door de warmtepomp verbruikte elektriciteit en de geproduceerde warmte. Een warmtepomp die werkt aan een COP van 4 levert met andere woorden 4 eenheden warmte af per eenheid verbruikte elektrische stroom. Hoe hoger de COP, hoe efficiënter de warmtepomp functioneert.

Maar omdat de meeste hybride warmtepompen hun warmte halen uit de buitenlucht, daalt de COP gelijklopend met de buitentemperatuur. Hoe kouder het buiten is, hoe lager de COP - en dus ook het rendement - zal zijn. Een condensatieketel heeft minder dat nadeel. Een condensatieketel heeft ook een lager rendement bij lagere buitentemperaturen, maar het verschil is veel kleiner dan bij een lucht-waterwarmtepomp.

Om duurzamer te zijn dan de gascondensatieketel mag de COP van de warmtepomp niet zakken onder de 2,5 als je stroom van het net haalt. Maar hoe groener onze stroomvoorziening wordt, hoe lager dit getal zal liggen. Het punt waarop de warmtepomp minder goed rendeert en de condensatieketel het overneemt, heet het omschakelpunt. Afhankelijk van je afgiftetemperatuur en de isolatiegraad van je woning ligt dit punt hoger of lager:

• In een goed geïsoleerde woning met zeer lage temperatuurverwarming ligt het  omschakelpunt zelfs een stuk onder de 0 graden, tot zelfs -5° Celsius bij zeer goed geïsoleerde woningen. De condensatieketel moet maar weinig bijspringen, waardoor de investering in een hybride systeem niet loont. Je koopt dan beter een volwaardige warmtepomp. 
• In een matig tot degelijk geïsoleerde woning met radiatoren op lage temperatuur zal het omschakelpunt een stuk hoger liggen, net boven het vriespunt (3 à 4° Celsius). Dat betekent dat in het merendeel van de gevallen de warmtepomp werkzaam zal zijn. Enkel bij lage temperaturen neemt de condensatieketel het over, of wanneer er warm water voor de keuken en voor de badkamer nodig is. Een investering in een hybride warmtepomp is in deze situatie het meest zinvol.
• In een slecht geïsoleerde woning zal het hybride systeem niet renderen. In zo’n huis ligt het omschakelpunt veel te hoog en zal de warmtepomp maar weinig draaien. De condensatieketel zal vaak moeten bijspringen of de verwarming helemaal moeten overnemen om het huis comfortabel warm te krijgen. Dan investeer je beter in extra isolatie en in beter buitenschrijnwerk of beglazing, zodat je de warmtevraag beperkt. Daarna kan je eventueel een hybride warmtepomp aanschaffen.

Hoe duurzaam is een hybride warmtepomp?

Een hybride warmtepomp schakelt automatisch om tussen de warmtepomp en de gasketel, of of laat ze samenwerken. Daarbij kan je ofwel voor de meest zuinige of voor de meest duurzame modus kiezen. Kies je voor de meest zuinige modus, dan wordt het omschakelpunt bepaald op basis van de gas- en elektriciteitsprijs. Zo garandeert het systeem een lage energiekost. Maar omdat in Vlaanderen de gas- en mazoutprijs aanzienlijk lager liggen dan de elektriciteitsprijs, zal de ketel daardoor te vaak in werking treden, ten nadele van de warmtepomp. Weg klimaatwinst. 

Daarom kies je het omschakelpunt liever op basis van de CO2-uitstoot. Zo kun je met een hybride warmtepomp tot 25 procent CO2 besparen voor verwarming en warm water ten opzichte van een condensatieketel. 

Kan je het elektrisch verbruik van de hybridewarmtepomp compenseren met zonnepanelen, dan sla je twee vliegen in één klap, je warmtepomp kan meer draaien op basis van duurzame elektriciteit aan een lage energiekost.

Of een hybride warmtepomp echt duurzaam is, hangt dus in grote mate af van de instellingen.

Koudemiddel

Het warmtepompgedeelte van je hybride warmtepomp heeft een koudemiddel nodig om te kunnen werken. Een koudemiddel dient om de warmte die je wint via de buitenunit te transporteren naar je binnenunit. De meeste van deze middelen hebben een zeer sterk broeikaseffect als ze in de atmosfeer terechtkomen. Gemiddeld verliest een warmtepomp 50 tot 350 kilo CO2 tijdens haar levensduur door kleine lekken, of bij de ontmanteling. Dat is een stuk lager dan wat de warmtepomp uitspaart door duurzaam te verwarmen. De impact is dus beperkt. 

Richtprijs, premies en terugverdientijd van een hybride warmtepomp

Richtprijs: 10.050 euro excl. btw (incl. installatie, exclusief afgiftesysteem)

Premie: maximaal 2.000 euro en 40% van het factuurbedrag

De installatie van een hybride warmtepomp kost je om en bij de 10 000 euro, exclusief eventuele aanpassingen aan je radiatoren of bijbehorend leidingwerk. Met die kosten mee ingerekend valt de prijs enkele duizenden euro’s hoger uit. Voor de installatie van een hybride warmtepomp kan je wel een beroep doen op een premie.

Het grootste nadeel is de verbruikskost. Elektriciteit - ook groene - wordt in Vlaanderen sterk belast. Meer dan fossiele energie. Net daarom zou een groene taxshift, waarbij de hoge belastingen verschuiven van de elektriciteitsfactuur naar de gasfactuur, groene warmte een geweldige duw in de rug kunnen geven. Met de juiste fiscale stimulans kunnen veel meer mensen hun oude gasketel vervangen door een hybride warmtepomp, zonder de vloer uit te moeten breken. De overheid heeft plannen in die richting, maar concrete verschuivingen zijn er nog niet.  

Belangrijk: zonder een stevig isolatiepakket zal ook met een warmtepomp op hoge temperatuur je energiefactuur duur uitvallen, groene taxshift of niet. De eerste stap is zoals steeds: isoleren!

Is een hybride warmtepomp iets voor mij?

In veel bestaande woningen zijn warmtepompen die werken met vloer- of wandverwarming geen haalbare kaart. Hybride warmtepompen vormen daarvoor een mooi alternatief: de klassieke radiatoren, waarmee het overgrote deel van de Belgen zijn woning verwarmt, kunnen blijven staan. Bovendien daalt het aandeel fossiele energie die nodig is om de woning te verwarmen drastisch.

Checklist:

• Mijn woning is geïsoleerd: zowel het dak als de buitenmuren, en liefst ook vloer. Er is ook hoogrendementsbeglazing in alle verwarmde ruimtes.
• Ik beschik over radiatoren die mijn woning warm krijgen als er water doorstroomt, dat zelden hoger is dan 55° Celsius
• Ik heb 1 vierkante meter vrij in mijn stookplaats en ook ruimte op mijn dak, aan mijn gevel of in de tuin voor een buitenunit ter grootte van groot airco-toestel

Als je op alle vragen ‘ja’ antwoordde, is een hybride warmtepomp mogelijks een goede optie. Twijfel je nog? Neem dan zeker contact op met je provinciale steunpunt duurzaam bouwen en wonen en voor een warmteadvies op maat. Zij bieden onafhankelijk, professioneel advies: gratis of voor een bescheiden vergoeding.