Verwarmen met een lucht-waterwarmtepomp

Lucht-water warmtepompen worden alsmaar populairder. Hun jaarrendement komt steeds dichter in de buurt te liggen van grond-warmtepompen, zeker in goed geïsoleerde woningen. Dit terwijl er voor een lucht-watertype niet hoeft te worden gegraven. Die uitgespaarde kost maakt de investering een stuk aantrekkelijker. Zeker als je een lucht-water warmtepomp kunt combineren met zonnepanelen, waardoor je energiefactuur laag blijft.

Wanneer wel?

Een lucht-water warmtepomp is een betaalbare en efficiënte techniek op voorwaarde dat je woning en lage warmtevraag heeft. Dat kan enkel als je woning aan de volgende voorwaarden voldoet: 

• Je woning is goed geïsoleerd: je hebt goede dak- en vloerisolatie, een gevulde spouwmuur en hoogrendementsbeglazing.
• Je woning is voldoende luchtdicht. Er zijn weinig kieren en spleten.
• Je hebt een gecontroleerd ventilatiesysteem. Dat kan zowel een systeem C of D zijn. 
• Je hebt een warmteafgiftesysteem nodig dat je woning op zeer lage temperatuur kan verwarmen. Dit wil zeggen vloer- en/of wandverwarming. Ventiloconvectoren op zeer lage temperatuur zijn ook geschikt.

Wanneer niet?

• Als je woning slecht of slechts matig geïsoleerd is en je de warmte niet kunt verdelen in je woning op een lage temperatuur.
• In zeer dichtbebouwde gebieden waar het geluid van de buitenunit van de warmtepomp als storend ervaren kan worden.

Een lucht-water warmtepomp haalt 75 procent van de warmte voor je woning en sanitair warm water uit de buitenlucht. De installatie is vrij eenvoudig en vraagt weinig breekwerken. Toch als je beschikt over vloer-of wandverwarming. Minder voordelig voor een lucht-water warmtepomp is dat je de meeste warmte moet opwekken op het moment dat de lucht buiten het koudst is. Als de buitentemperatuur in de buurt komt van het vriespunt (3° Celsius of lager) zal het rendement gevoelig lager liggen dan bij een bodemwarmtepomp.

Meer dan bij elke andere warmtepomp is een lucht-water warmtepomp daarom enkel geschikt als je huis goed geïsoleerd is. Is dat niet het geval, dan zal je stroomfactuur oplopen. Bovendien zul je moeten kiezen voor een zwaarder en dus duurder model. Dan wordt een warmtepomp een dure investering, zowel qua aankoop als voor het gebruik. Eerst investeren in een grondig isolatiepakket en een warmteplan opstellen is een beter idee.

Hoe werkt een lucht-water warmtepomp?

Een lucht-water warmtepomp haalt haar energie uit de omgevingslucht en zet die om in een warmte voor je woning. Ze bestaat bijna altijd uit een binnenunit, buitenunit en een voorraadvat voor warm water. De warmte wordt verdeeld over je woning door vloer- of wandverwarming of via speciale radiatoren die op (zeer) lage temperatuur werken. 

De werking van een lucht-water warmtepomp is te vergelijken met de werking van een koelkast, maar dan precies andersom. Een koelkast houdt het koel door haar warmte af te geven aan de omgevingslucht. Een lucht-water warmtepomp onttrekt juist warmte aan de buitenlucht  en verdeelt die over de woning. Het hart van de warmtepomp is de compressor. De compressor zet de warmte die onttrokken wordt uit de buitenlucht om naar een hogere temperatuur door middel van druk. Die warmte kan dan verdeeld worden met vloerverwarming of radiatoren. Het is vooral de compressor die elektriciteit nodig heeft om te functioneren. Hoe kouder het is, hoe harder de compressor zal moeten werken. En dat vraagt natuurlijk meer elektriciteit.

Wat is het rendement van een lucht-water warmtepomp?

Een warmtepomp heeft maar zin als ze efficiënt kan functioneren. Want een warmtepomp verbruikt nu eenmaal elektriciteit. Elektriciteit wordt opgewekt met een laag rendement, wat betekent dat het een dure ‘energiedrager’ is. Daarom moet het stroomverbruik beperkt blijven. Met een dik isolatiepakket, een goede luchtdichtheid, gecontroleerde ventilatie en een warmteverdeelsysteem op zeer lage temperatuur, behaal je het hoogste rendement. 

Oudere woningen voldoen doorgaans niet aan alle voorwaarden die we hierboven vermelden. Vaak zijn ze niet grondig geïsoleerd, en is er geen vloer- of wandverwarming. Dat betekent: meer stroomverbruik en dus hogere energiekosten per jaar. Of een warmtepomp dan rendabel is, daar kan best een specialist over oordelen.

Een warmteverdeelsysteem op zeer lage temperatuur

Een warmteafgiftesysteem op zeer lage temperatuur is een absolute basisvoorwaarde om je elektriciteitsfactuur laag te houden. De meeste warmtepompen werken met een verwarmingstemperatuur van maximaal 45 tot 55° Celsius. Op 35° Celsius werken ze het meest efficiënt.

Een cv-ketel op gas of stookolie levert daarentegen makkelijk warmte op 60 tot 80° Celsius. Woon je in een slecht of matig geïsoleerde woning, dan wordt het met de lage temperatuur van een warmtepomp niet warm genoeg. 

Een warmtepomp gebruiken om aan te sluiten op bestaande radiatoren is meestal niet aan te raden. Radiatoren werken meestal met water op hogere temperaturen, en je warmtepomp verbruikt dan te veel elektriciteit. Vloerverwarming, wandverwarming of speciale lagetemperatuurradiatoren zijn nodig om de warmtepomp goed te laten functioneren. Is die mogelijkheid er niet, dan kun je eventueel kiezen voor een warmtepomp op hoge temperatuur of voor een hybride warmtepomp. Een warmtepomp op hoge temperatuur is wel een stuk minder efficiënt en een hybride warmtepomp gebruikt nog steeds - in beperkte mate - gas of stookolie. 

Goede isolatie, goede luchtdichting, goede ventilatie

Om op zeer lage temperatuur je woning warm te krijgen moet je woning aan enkele basisvoorwaarden voldoen. Zo moet je woning goed geïsoleerd zijn. Dat wil zeggen: je woning beschikt over goede dak- en vloerisolatie, een gevulde spouwmuur en hoogrendements beglazing. Een goede luchtdichting zorgt er verder voor dat de warmte niet ontsnapt via kieren en spleten. Een gecontroleerd ventilatiesysteem - dat kan zowel een systeem C of D zijn - zorgt voor een aangenaam en gezond binnenklimaat.

Voldoet je woning niet aan deze eisen, dan stijgt de benodigde temperatuur van het water om je woning te verwarmen boven 35 °C, met een minder efficiënte warmtepomp en dus een hoger elektriciteitsverbruik als gevolg.

SCOP en seizoensrendement

Naast je woning en je warmteverdeelsysteem, zijn ook de prestaties van de warmtepomp zelf van belang. Voor een lucht-waterwarmtepomp moet je op zoek gaan naar de SCOP of het seizoensrendement van je warmtepompsysteem. Dit getal vind je tussen de technische specificaties, die verplicht meegedeeld moeten worden door je verwarmingsspecialist. De SCOP of Seasonal Coefficient of Performance (SCOP) geeft de theoretisch gemiddelde prestatie van een warmtepomp weer over de periode van een jaar. Bij een lucht-waterwarmtepomp schommelt de SCOP rond de 4, wat betekent dat 1 kW elektriciteit omgezet wordt naar gemiddeld 4 kW warmte, berekend over een jaar. 

Naast de SCOP vind je in de productfiche ook het seizoensrendement (of de werkelijke seizoensgebonden energie-efficiëntie) uitgedrukt in percenten. Het grote voordeel is dat je met dit cijfer verschillende verwarmingssystemen met elkaar kan vergelijken, en niet enkel warmtepompen. Ook gas en mazoutketels krijgen zo’n cijfer toegekend. 

Hoe hoger de SCOP of het seizoensrendement, hoe efficiënter de warmtepomp.

Seizoensrendement

• Bodem-water warmtepomp: 200% bij 35°C en 160% bij 55°C
• Lucht-water warmtepomp: 160% bij 35°C en 130% bij 55°C
• Gascondensatieketel: 90-95% bij 35°C en 90-94% bij 55°C

Voordelen lucht-water warmtepomp

• De aanleg van een lucht-water warmtepomp is minder ingrijpend en goedkoper dan die van een bodem-warmtepomp
• Installatie kan snel en vraagt weinig tot geen breekwerken
• Optie om actief te koelen
• Vormt een goede combinatie met PV-panelen

Hoe duurzaam is een lucht-water warmtepomp?

Bij een lucht-water warmtepomp komt 60 tot 80 procent van je energie uit de lucht. Een warmtepomp is dan ook goed voor het milieu en vermindert de CO2 uitstoot. Maar daarnaast verbruiken alle types warmtepompen ook elektriciteit. Hoe duurzaam een warmtepomp precies is hangt af van hoe groen de stroom is die je warmtepomp aandrijft. Tegen 2050 zou alle stroom uit je stopcontact sowieso duurzaam opgewekt moeten zijn. Dan is de CO2-uitstoot van een warmtepomp nul. Vandaag is het merendeel van de gebruikte stroom grijs en afkomstig van gascentrales en kernenergie. Een groenestroomcontract dwingt de leverancier wel om een bepaald percentage van de geleverde stroom duurzaam op te wekken, maar het systeem is nog niet perfect.

Hernieuwbare stroom is op het moment van schrijven slechts goed voor 13,5 procent van onze stroomvoorziening in België. Tegen 2030 zou dat aandeel moeten stijgen tot 50 procent in Vlaanderen. Ook als je zelf je stroom opwekt met zonnepanelen, is een warmtepomp niet CO2-neutraal. In de koude maanden wekken je PV-panelen aanzienlijk minder stroom op dan in de zomer, zodat je warmtepomp hoofdzakelijk haar energie moet halen uit reguliere netstroom. Daarom is het ook met een warmtepomp belangrijk om je warmtevraag zo laag mogelijk te houden: niet enkel voor je portemonnee, maar ook voor het milieu. 

Een andere belangrijk aspect is het koelmiddel dat toegepast wordt in een warmtepomp. Wanneer dat vrijkomt in de atmosfeer heeft dit een hoge milieubelasting. Er wordt daarom naarstig gezocht naar steeds minder belastende koelmiddelen. De afvoer en verwerking van het koudemiddel aan het eind van de levensduur van de warmtepomp moet gecontroleerd gebeuren door een erkend technicus en is in de huidige wetgeving gereguleerd.

Hoeveel kost een warmtepomp?

Hoeveel een warmtepomp ter vervanging van je oude cv-ketel kost, hangt sterk af van je woning. Hoe beter geïsoleerd, hoe lager de warmtevraag en hoe goedkoper de installatie. Kleine en goed geïsoleerde woningen hebben dus een voordeel.

Naast de kostprijs voor het installeren van een warmtepomp, komen er vaak nog extra kosten bij:

• Heb je radiatoren, dan zijn die vaak niet groot genoeg om warmte af te geven op lage temperatuur. Ze moeten daarom vervangen worden. Er zijn verschillende opties, maar die zijn niet allemaal even gemakkelijk toepasbaar in elke woning. Het makkelijkst is dat je oude radiatoren vervangt door speciale lagetemperatuurradiatoren of ventiloconvectoren. Een bescheiden ventiloconvector kost tussen de 500 tot 1.300 euro (incl. plaatsing), afhankelijk van eventuele bijkomende elektriciteitswerken die nodig zijn voor de stroomvoorziening. Een grote ventiloconvector kost je tussen de 1.000 à 1.900 euro. Design, vorm en kleur kunnen de prijs nog sterk opdrijven. Een andere optie is vloerverwarming en wandverwarming plaatsen. Maar de vloer openbreken is voor veel mensen enkel de moeite tijdens een totaalrenovatie. Reken op een kost van 30 tot 60 euro per m² voor de aanleg voor een nat systeem (uitgezonderd bijkomende werken, zoals vloeren). Een droog systeem kost tussen de 40 en 70 euro per vierkante meter. In een na-geïsoleerd huis kunnen de bestaande radiatoren wel nog geschikt zijn. Een warmteverliesberekening geeft hier uitsluitsel over. 
  
   
• Een elektrische warmtepomp kan op koude winterdagen veel stroom vragen, zeker als de pomp ondersteund moet worden met elektrische bijverwarming. Daarom is vaak een zwaardere 3-fasenaansluiting in de meterkast nodig. Dit vraagt extra elektriciteitswerken en een bijkomende aansluitingskost. Dit kost je enkele honderden euro’s.

In vergelijking met een gasverwarming is een warmtepomp in een renovatie dus vaak duurder, maar aanzienlijk beter voor het milieu.

Aandachtspunten bij plaatsing van een lucht-water warmtepomp

Een lucht-water warmtepomp bestaat meestal uit een binnen- en buitenunit en een voorraadvat voor sanitair warm water. Bij sommige warmtepompen zijn de binnen- en buitenunit in één omkasting gebouwd (een zogenoemde mono-unit of monoblock). Buiten leidt een leiding het verwarmingswater aan en af. Dit type warmtepomp boet een beetje in op efficiëntie, maar bespaart wel ruimte. Handig voor woningen met een kleine stookruimte.

Binnenunit

Een split-model met buiten- en binnenunit blijft wel de norm. Kies je voor een toestel met een ingebouwd voorraadvat voor warm water, dan is de warmtepomp ongeveer zo groot als een opstaande diepvriezer. Zonder ingebouwd voorraadvat is de binnenunit niet veel groter dan een gascondensatieketel. Dan moet je wel extra plaats voorzien voor een voorraadvat voor sanitair warm water. 

Bovendien moet je ook voor het buizenwerk en het drukvat plaats voorzien. In technische ruimtes die kleiner zijn dan 2 m² is een warmtepomp plaatsen dus niet evident. 

Buitenunit

De binnenunit staat in verbinding met een buitenunit: een soort grote ventilator die lucht over een warmtewisselaar heen blaast. Die staat in je tuin, aan de gevel of op het dak. De plaatsing moet goed doordacht gebeuren. Enerzijds met je voldoende ruimte rond de buitenunit voorzien, zodat die gemakkelijk lucht kan aanzuigen. Anderzijds mag de unit geen geluidsoverlast veroorzaken.Want buitenunits maken wel een beetje lawaai: tussen de 40 en 50 decibel. Eventueel kan je een geluiddempende kast rond de buitenunit plaatsen.

Voorraad- en buffervat

Heb je een warmtepomp zonder ingebouwd voorraadvat, dan kan je eventueel een buffervat plaatsen. Daarmee verhoog je het rendement van je installatie nog meer. De meeste buffervaten kunnen 300 tot meer dan 1.000 liter warm water opslaan. Bovendien kan je er verschillende verwarmingsbronnen op aansluiten, zoals bijvoorbeeld zonnecollectoren (van een zonneboiler). Die helpen dan mee het water te verwarmen.

Door een buffervat aan te sluiten op je warmtepomp kan je warm water langere tijd opslaan. De compressor kan daardoor langer aan één stuk door werken, en springt minder vaak af en aan. Daardoor verhoog je de SCOP van je warmtepompsysteem aanzienlijk, want een compressor die voortdurend terug moet starten veroorzaakt een piek in je stroomverbruik.

Daarnaast kan je een warmtepomp met een buffervat gemakkelijker ‘slim’ aansturen. Zo kan je je warmtepomp bijvoorbeeld instellen dat ze enkel warm water aanmaakt wanneer de zon schijnt op je eigen zonnepanelen. Je huis verwarmen op groenere energie dan dat kan haast niet.

Is een lucht-water warmtepomp iets voor mij?

Stel jezelf eerst deze vragen:

• Woon ik in een dichtbebouwde omgeving? Vraag dan aan je gemeente of er een warmtenet komt. Sommige gemeenten hebben nu al een uitgekiend warmteplan. (sommige niet)
• Ben ik van plan om binnenkort grondige renovatiewerken uit te voeren, waardoor ik toekom met een kleinere warmtepomp? Een warmtepomp is zuinig als ze goed gedimensioneerd is, dus voer je best eerst de structurele en isolatiewerken uit en plaats je nadien pas je warmtepomp. 
• Heb ik een geschikte plaats voor de buitenunit (plat dak/gevel/tuin,...)? Veroorzaak ik geen overlast voor de buren?
• Is de stookruimte groot genoeg (> 2m²)? Heb ik plek voor een boiler of buffervat?
• Werkt mijn warmteafgiftesysteem op een zeer lage temperatuur (vloerverwarming/wandverwarming/ventiloconvectoren)? Of zijn er extra werken nodig? Ben ik bereid die werken uit te voeren (bijvoorbeeld opbreken van vloeren voor vloerverwarming)? 

Als je op alle vragen ‘ja’ antwoordde is een lucht-water warmtepomp mogelijk een goede optie. Twijfel je nog? Neem dan zeker contact op met je provinciale steunpunt duurzaam bouwen en wonen en voor een warmteplan op maat. Zij bieden onafhankelijk, professioneel advies; gratis of voor een bescheiden vergoeding.

Meer lezen

• Hoe herken je een goede lucht/water-warmtepomp: waar moet je op letten?