Verwarmen met een warmtepomp op hoge temperatuur

Een doorsnee lucht-water of grond-water warmtepomp heeft een warmteafgiftesysteem op zeer lage temperatuur nodig om efficiënt te zijn. Dat betekent: wand- of vloerverwarming, of ventiloconvectoren. Een warmtepomp op hoge temperatuur kan daarentegen aangesloten worden op gewone, bestaande radiatoren. Dat is interessant voor beperkt geïsoleerde huizen. Je vervangt je ketel dan door een warmtepomp zonder veel extra maatregelen te moeten nemen. Dit klinkt aanlokkelijk, maar je boet in op efficiëntie!

Wanneer wel?

• als je woning minstens matig geïsoleerd is
• als een lucht-water of grondwarmtepomp op lage of midden temperatuur geen optie is
• als een deel van de woning, dat zelden verwarmd wordt, radiatoren heeft die een hoge temperatuur vragen
• als elektriciteit de enige mogelijke warmtebron is 

Wanneer niet?

• als een klassieke warmtepomp ook kan
• als er een warmtenet in je straat is of wordt aangelegd
• als je een groot deel van de tijd een hoge temperatuur nodig hebt in de ganse woning om ze warm te krijgen

Een warmtepomp is een behoorlijk veeleisend toestel: om haar financieel rendabel te houden moet je woning grondig geïsoleerd zijn en voorzien zijn van een warmteafgiftesysteem op zeer lage temperatuur. Dat wil zeggen: vloerverwarming, muurverwarming, of ventiloconvectoren. Want die werken met water op lagere temperatuur dan klassieke radiatoren, waardoor je warmtepomp efficiënter werkt.

Knelpunt: de meeste bestaande woningen zijn niet uitgerust met vloerverwarming. Daarnaast staan maar weinig mensen te trappelen om vloeren of wanden uit te breken. Ze zien op tegen de rompslomp en het kostenplaatje.

Sommige fabrikanten van warmtepompen pakken daarom graag uit met warmtepompen op hoge temperatuur en hybride warmtepompen. Die kunnen aangesloten worden op bestaande radiatoren, en warmen het water op tot 75° Celsius (i.p.v. 55° Celsius bij een gewone warmtepomp op middentemperatuur) Nadeel: ze zijn een stuk minder efficiënt, waardoor je elektriciteitsfactuur gevoelig hoger zal uitvallen. Een hybride warmtepomp verbruikt bovendien nog steeds gas.

Comfortabel?

Nadat de warmtepomp geïnstalleerd is, hoef je er nauwelijks naar om te kijken. Het onderhoud is beperkt en de onderhoudskosten ook. Een warmtepomp op hoge temperatuur biedt hetzelfde comfort als elk ander model. Het enige verschil zit in het warmteafgiftesysteem. Waar gewone warmtepompen meestal werken met vloerverwarming, dat als heel comfortabel ervaren wordt (warme voetjes), werkt een warmtepomp op hoge temperatuur met radiatoren.

Radiatoren worden door de meeste mensen als minder comfortabel ervaren dan vloerverwarming. Vloerverwarming is niet alleen aangenamer omdat de warmte beter en gelijkmatiger verdeeld wordt, maar ook energiezuiniger en ruimtebesparend.

Hoe werkt een warmtepomp op hoge temperatuur?

Een warmtepomp op hoge temperatuur werkt op dezelfde manier als elk andere lucht-waterwarmtepomp. Ze bestaat meestal uit twee delen: de binnenunit die op de plek komt van de CV-ketel en een buitenunit die geplaatst wordt in je tuin, op je dak, of tegen je gevel.

De buitenunit onttrekt warmte aan de buitenlucht. De binnenunit waardeert die warmte op tot een veel hogere temperatuur. Waar een gewone lucht-water warmtepomp stopt op 35° à 55° Celsius, gaat een warmtepomp op hoge temperatuur door tot 70° à 80° Celsius, zonder bijkomende ondersteuning van een extra elektrische back-upverwarming. Dat water loopt door je radiatoren en brengt je woning op temperatuur.

Om water op een zuinige manier op zo’n hoge temperatuur te krijgen is een hele uitdaging:

• De meeste recente warmtepompen op hoge temperatuur maken gebruik van een type koudemiddel dat beter presteert op een hoge temperatuur. Zo behalen ze al aardige resultaten met bijvoorbeeld propaan of butaan als koudemiddel. Die transporteert de energie uit de lucht naar de binnenunit, die ze omzet naar nuttige warmte voor je woning.
• De tweede optie is een warmtepomp met een tweetraps opbouw. In de eerste trap gebruikt men een koudemiddel dat de buitentemperatuur via een compressor opwaardeert tot bijvoorbeeld 35° Celsius. In de volgende trap verhoogt een tweede compressor met een ander type koudemiddel de temperatuur opnieuw, tot zo’n 70° Celsius. Eigenlijk heb je zo twee warmtepompen in serie. Dat maakt de installatie een stuk duurder. Ze worden dan ook steeds minder toegepast.

Hoewel lucht-waterwarmtepompen het populairst zijn, kan de bron van een warmtepomp op hoge temperatuur evengoed bestaan uit bodemenergie of ventilatielucht. Maar dergelijke installaties vragen grote werken in de tuin, of een aangepast ventilatiesysteem. Daardoor vervalt het grote pluspunt van dit type warmtepomp: het vermijden van grote werken. Ze worden dus nauwelijks geplaatst.

Voordelen van verwarmen met een warmtepomp op hoge temperatuur

• kan aangesloten worden op klassieke, bestaande radiatoren
• geen breekwerken nodig
• optie om actief te koelen

Nadelen

• Hoge investeringskost
• Hoog energieverbruik
• Hoge energiekost

Wat is het rendement van een warmtepomp op hoge temperatuur?

Als je woning goed geïsoleerd en luchtdicht is, kies je beter voor een ‘gewone’ warmtepomp. Een warmtepomp op hoge temperatuur komt daarom doorgaans terecht in 'minder ideale' woningen die van nature een hoge warmtevraag hebben. En dat vertaalt zich naar het rendement.

Hoe groter het verschil tussen brontempertauur en afgiftetemperatuur, hoe lager het rendement. Bij een warmtepomp op hoge temperatuur is dat verschil doorgaans groter dan bij een klassieke warmtepomp. Bij een buitentemperatuur van 7° Celsius (dit is hoger dan de gemiddelde buitentemperatuur in het stookseizoen!) en een gevraagde temperatuur van 70° Celsius voor je verwarmingswater, schommelt de COP rond de 2,5. Dat betekent dat 1 hoeveelheid elektriciteit omgezet wordt in 2,5 keer zoveel warmte voor verwarming en warm water. Ter vergelijking: bij een warmtepomp op zeer lage temperatuur ligt de SCOP (dus gemiddeld voor het ganse stookseizoen) rond 4 à 5.

Bij vriestemperaturen daalt de COP helaas een stuk onder de 2. Zowel voor het klimaat als je portemonee is de investering dan weinig zinvol. Een minimale hoeveelheid isolatie in dak en muren en hoogrendementsbeglazing zijn dus vereist om je warmtepomp rendabel te maken.

Als je je woning beter isoleert, dan hebben je radiatoren mogelijks genoeg aan CV-water van 55° Celsius. Dan heb je geen hoge temperatuurwarmtepomp nodig. Een klassieke warmtepomp haalt net die afgiftetemperatuur. Bij een buitentemperatuur van 7° Celsius schommelt de COP dan rond de 3. Op jaarbasis zal de warmtepomp gemiddeld een SPF behalen van zo’n 2,6 tot 2,8. Dat is beter dan met een warmtepomp op hoge temperatuur, maar nog steeds vrij laag en dus geen ideale optie.

Wanneer is een warmtepomp op hoge temperatuur dan wel interessant? Bijvoorbeeld als je in een deel van je woning – omdat het niet anders kan – nog steeds radiatoren hebt, die maar sporadisch aan staan (bijv. in je slaapkamers), en de rest van je woning uitgerust is met een afgiftesysteem op zeer lage temperatuur. Dan zal de warmtepomp maar korte periodes op een lager rendement werken, maar toch in staat zijn om - wanneer nodig - een hoge afgiftetemaperatuur te leveren.  

Hoe duurzaam is een warmtepomp op hoge temperatuur?

Een warmtepomp op hoge temperatuur werkt op elektriciteit, niet op brandstof of gas. Zo’n 60 procent van zijn energie komt uit de lucht. De overige 40 procent is elektriciteit. Hoe duurzaam een warmtepomp precies is hangt af van hoe groen de stroom is die je warmtepomp aandrijft. Tegen 2050 zou alle stroom uit je stopcontact sowieso duurzaam opgewekt moeten zijn. Dan is de CO2-uitstoot van een warmtepomp nul. Vandaag is het merendeel van de gebruikte stroom grijs en afkomstig van gascentrales en kernenergie.  In combinatie met zonnepanelen en een groenestroomcontract zijn warmtepompen - samen met een warmtenet - de meest duurzame vorm van verwarmen die nu beschikbaar is op de markt. Doordat de stroom uit je stopcontact steeds groener wordt (zo’n 2 procent per jaar), worden warmtepompen alsmaar duurzamer.

Ook met een warmtepomp is het belangrijk om je warmtevraag zo laag mogelijk te houden: niet enkel voor je portemonnee, maar ook voor het milieu. Hoe beter je isoleert, hoe minder de warmtepomp moet werken en hoe duurzamer je verwarming zal zijn. Je warmtepomp verbruikt ook het meest energie in de winter, wanneer het aanbod waan zonne-energie het laagst is. Dit is eenbijkomend argument om het verbruik voor verwarming zo laag mogelijk te houden.

Een andere belangrijk aspect is het koelmiddel dat toegepast wordt in een warmtepomp. Wanneer dat vrijkomt in de atmosfeer heeft dit een hoge milieubelasting. De afvoer en verwerking van het koudemiddel aan het eind van de levensduur van een split warmtepomp moet gecontroleerd gebeuren door een erkend technicus.

Richtprijs, premies en terugverdientijd van een warmtepomp op hoge temperatuur

Prijsvork: tussen 12.000 en 19.000 euro (inclusief plaatsing)

Een hoge temperatuurwarmtepomp is complexer, en daardoor ook duurder. Bovendien verbruikt ze meer elektriciteit. Dat maakt de investering moeilijk terug te verdienen.

Een warmtepomp op hoge temperatuur kost je al gauw tussen de 12.000 en 18.000 euro. Ter vergelijking: een lucht-waterwarmtepomp met een beperkt vermogen heb je voor minder dan 10.000 euro. In een nieuwbouwwoning of energetisch verbouwde woning zal een warmtepomp op lage temperatuur daarom altijd interessanter zijn. Een warmtepomp op hoge temperatuur plaats je enkel wanneer een ander type warmtepomp niet kan en er geen andere opties zijn.

Wel kun je met een warmtepomp op hoge temperatuur grote verbouwingswerken en –kosten vermijden, zoals de aanleg van vloerverwarming. Onderstaande tabel geeft je een beeld van de kostprijs van alternatieve verwarmingstoestellen.

In een goed geïsoleerde woning

Deze tabel vergelijkt de verwarmingskosten voor een doorsnee gezin dat 10.000 kWh warmte vraagt (in een goed geïsoleerde woning) en waarbij de verwarmingsinstallatie 20 jaar werkt. 

Het grootste nadeel is de verbruikskost. Elektriciteit - ook groene - wordt in Vlaanderen sterk belast, meer dan fossiele energie. Net daarom zou een groene taxshift, waarbij de hoge belastingen verschuiven van de elektriciteitsfactuur naar de gasfactuur, groene warmte een geweldige duw in de rug kunnen geven.  Met de juiste fiscale stimulans kunnen veel meer mensen hun oude gasketel vervangen door een warmtepomp zonder radiatoren te vervangen. De overheid heeft plannen in die richting, maar concrete verschuivingen zijn er nog niet.  Maar een warmtepomp op hoge temperatuur krijg je ook hierdoor niet rendabel.   

Belangrijk: zonder een stevig isolatiepakket zal ook met een warmtepomp op hoge temperatuur je energiefactuur duur uitvallen, groene taxshift of niet. De eerste stap is zoals steeds: isoleren! En doe je dit voldoende, dan heb je geen hoge temperatuurwarmtepomp nodig.

Is een warmtepomp op hoge temperatuur iets voor mij?

In veel bestaande woningen is vloer- of wandverwarming geen haalbare kaart. Warmtepompen op hoge temperatuur vormen daarvoor een mooi alternatief: de klassieke radiatoren waarmee het overgrote deel van de Belgen zijn woning verwarmt kunnen blijven staan. Toch verwarmen ze dan op 100 procent hernieuwbare energie (zolang je een groene stroomcontract afsluit en eventueel over zonnepanelen beschikt).

Checklist:

• Mijn woning is geïsoleerd: zowel het dak als de buitenmuren, en liefst ook vloer. Er is ook hoogrendementsbeglazing in alle verwarmde ruimtes.
• Ik beschik over radiatoren die kunnen werken op een gemiddelde temperatuur van 55° Celsius of iets hoger. Mijn woning is dan warm genoeg.
• Ik heb 1 vierkante meter vrij in mijn stookplaats en ook ruimte op mijn dak, aan mijn gevel of in de tuin voor een buitenunit ter grootte van groot airco-toestel

Als je op alle vragen ‘ja’ antwoordde is een warmtepomp op hoge temperatuur mogelijk als er geen andere optie is. Twijfel je nog? Neem dan zeker contact op met je provinciale steunpunt duurzaam bouwen en wonen en voor een duurzaam bouwadvies. Zij bieden onafhankelijk, professioneel advies; gratis of voor een bescheiden vergoeding.